سراج اندیشه

دبير ش01
نحوه پاسخگوئي ، ملاك عزل و نص بو ارزيابي عملكرد
پاسخگويي و روحيه ي پرسشگري ... ، مخصوص سال 83 نيست؛ همه ي سالها به همين كيفيت ... البته نوع و نحوه مواجهه پاسخگويي مسؤولان ... ، يقيناً براي ذهن مردم در انتخابها و قضاوتهاي آينده ي آنان مؤثر خواهد بود. 1/1/84
پاسخگوئي مستلزم پرسشگري
آن روي سكه ي پاسخگويي، پرسشگري است. غرض عمده از طرح( پاسخگوئي) ... اين بود كه روح پرسشگري در ذهن ملت ايران زنده شود و مسؤولان احساس كنند كه در مقابل مردم بايد پاسخگو باشند. 1/1/84
اصرار دارم پيشرفت ها به گوش مردم برسد
من اصرار دارم بر اين كه اين پيشرفتها به گوش مردم برسد. به دولتي ها مي گويم كارهايي كه دارد انجام مي گيرد، به مردم بگوييد ... ما تا قبل از انقلاب اميد نداشتيم بتوانيم نيروگاه بسازيم؛ بتوانيم سد بسازيم؛ بتوانيم فناوري هاي پيچيده را حتي بفهميم، چه برسد به اين كه بسازيم؛ اما امروز همه ي اينها وجود دارد. 30/1/84
دبير ش04
خود و سازمان مربوطه را در معرض نقد قرار دهيد
هر چه كه نظارت بشود، هر چه كه اظهار نظر بشود، حتّي انتقاد منصفانه، بايد مورد استقبال قرار بگيرد. اين، خيلي خوب است. آن را كه حساب پاك است - چه در زمينه هاي مالي، چه در زمينه هاي غيرمالي - از محاسبه باكي نيست. بگذاريد عناصر مقرر براي اين كار؛ مثل سازمان بازرسي و سازمانهاي گوناگون نظارتي و همچنين... صاحب نظران حوزه و دانشگاه، حقوق دانان كشور، اعلام نظر كنند، پيشنهاد كنند، انتقاد كنند. هر چه بيشتر با آن چالش قانوني، چالش نظارتي انجام بگيرد، براي او بهتر است و موجب ورزيده تر شدن ... خواهد شد. 7/4/84
دبير ش05
در همه حال ، شما مسئوليد
آنچه مهم است، انسان در محيط اسلامي هيچ گاه از مسؤوليت فارغ و خالي نيست؛ هميشه داراي مسؤوليت است؛ منتها مسؤوليت ها متفاوت است. 10/5/84
27/5- اهواي نفساني و سلايق شخصي را به جاي آرمانها ننشانيد
نبايد اهواء و هوس هاي خودمان را به اشتباه جاي آرمانها بگذاريم و خود را توجيه كنيم. به انتقادها و عيوبي كه براي ما مي شمارند، گوش فرا دهيم و خود را اصلاح كنيم تا وقتي كه با خداي متعال ملاقات مي كنيم، بتوانيم عذر تقصير داشته باشيم. 12/5/84
تدبير ش06
نهادمند كردن امر پاسخگوئي درسپاه
مديران وزارتي در حوزه ي كار خودشان، معاونان هر كدام در حوزه ي كارِ خودشان پاسخگو باشند. يعني هم در برابر خطايي كه انجام مي گيرد، واقعاً پاسخگو باشند؛ هم در برابر كار لازمي كه بايد انجام مي گرفته و انجام نمي گيرد، پاسخگو باشند. در خيلي از موارد خلافي انجام نگرفته؛ اما خلاف اين بوده كه كارهاي زيادي بايد انجام مي گرفته، ولي انجام نگرفته. كار نكردن به مقدار لازم هم يك نوع تخلف است. 8/6/84
تدبير ش 1
11/7- مديران از خطر انحراف خود و سازمان غافل نشوند
گمان مصونيت از انحراف را مطلقاً در خودمان نبايد راه بدهيم؛ يعني هيچ كس نبايد بگويد وضع ما كه روشن است و مثلاً در خط صحيح و در خط دين و خدا داريم حركت مي كنيم و منحرف نمي شويم؛ نه، چنين چيزي نيست. امكان لغزش و انحراف از خط مستقيم براي همه هست ... تضميني نيست كه انسان بگويد ما كه ديگر منحرف نمي شويم؛ بنابراين خاطر جمع سر را روي بالش نرمي بگذارد و از حال خودش غافل شود ... در همه ي حالات انسان بايد اين گمان را داشته باشد كه ممكن است لغزش پيدا كند. هيچ كس خودش را از اين خطر دور نداند. 17/7/84
ماها اگر بخواهيم در اين جايگاهي كه هستيم، از احتمال خطاي خودمان كم كنيم، بايد از سخن درشت خيرخواهان نرنجيم؛ يكي از راههاي سلامت اين است. كسي كه ميدانيد قصد عناد و دشمني ندارد، ولو با لحن درشتي هم حرف مي زند، از او نبايد واقعاً برنجيد. به سخن نرم و دلنشين چاپلوسان هم دل نسپريد. اگر ما اين را رعايت كنيم، به نظر من خيلي به سود ماست. 17/7/84
15/7- مديران، سخن تلخ و درشت خيرخواهان را بر سخن نرم و دلنشين چاپلوسان ترجيج دهند
ماها اگر بخواهيم در اين جايگاهي كه هستيم، از احتمال خطاي خودمان كم كنيم، بايد از سخن درشت خيرخواهان نرنجيم؛ يكي از راههاي سلامت اين است. كسي كه ميدانيد قصد عناد و دشمني ندارد، ولو با لحن درشتي هم حرف مي زند، از او نبايد واقعاً برنجيد. به سخن نرم و دلنشين چاپلوسان هم دل نسپريد. اگر ما اين را رعايت كنيم، به نظر من خيلي به سود ماست. 17/7/84
27/7- مديران ، بيماري خود شيفتگي را با مرهم انتقاد از خود ، درمان كنند
برحذر باش از اين كه خودشگفتي به سراغ تو بيايد. اعجاب به نفس، يعني خودشگفتي؛ اين كه انسان از خودش خوشش بيايد. انسان گاهي در خودش امتيازاتي مشاهده مي كند - فهم خوبي دارد، قدرت بدني خوبي دارد، قدرت ذهني خوبي دارد، اطلاعات وسيعي دارد، بيان ويژه يي دارد، صداي خوشي دارد، جمالي دارد به مجرد اين كه ديديد نسبت به خودتان حالت خودشيفتگي وجود دارد كه معنايش اين است كه با ديدن اين امتيازات، عيوب را در كنارش نمي بينيد بدانيد كه اين خطر است. اين امتياز را ببينيد؛ اما آن نقض ها و عيبها و كمبودها و نقاط بسيار منفي يي هم كه در خودتان هست، در كنارش ببينيد. آنچه انسان را شيفته ي خودش مي كند، جمع بندي انسان است. ما نقاط خوب خود را مي بينيم، اما نقاط نفرت انگيز و بد و زشت را مشاهده نمي كنيم؛ لذا جمع بندي ما مي شود جمع بندي انساني كه شيفته ي خودش هست؛ اين اشكال دارد. بنابراين ما بايد ضعفها را هم در كنار نقاط قوت ببينيم ... گاهي انسان خيال مي كند نقطه ي برجسته يي در او وجود دارد؛ در صورتي كه تصور و توهم است؛ چون خودش را با آدم سطح پاييني مقايسه كرده، و به خودش نمره داده؛ در حالي كه اگر با افراد ديگري مقايسه مي شد، اصلاً نمره ي خوبي نمي گرفت. 17/7/84
تدبير ش 2
4/8- فرماندهان و مديران بايد به جبران گناهان و خطاهاي حوزه مسئوليتي مبادرت ورزند
گناهي ... كه فرد مرتكب مي شود، اما اثر مستقيم آن به مردم و به ديگري مي رسد ، اين گناه ، سنگين تر است . اين گناه ، ظلم به نفس هم هست؛ اما چون تعدي و تجاوز به ديگران است، دشواري كار آن بيشتر است و علاج آن هم سخت تر است؛ از قبيل ظلم، غصب، پايمال كردن حقوق مردم، پايمال كردن حقوق عمومي انسانها. اين گناه بيشتر متعلق مي شود به حكومت ها؛ اين گناه مديران است اين گناه ، سنگين تر است . اين گناه آنهايي است كه يك كلمه حرفشان، يك امضايشان، يك عزلشان، يك نصبشان مي تواند خانواده هايي و گاهي ملتي را تحت تأثير قرار دهد ... من و شما اگر قرار شد مبتلاي به اين نوع گناه شويم، دامنه اش وسيع است ... يك امضاي ما يك حكم ما ، يك قضاوت ما ، يك نشست و برخاست ما در محل تصميم گيري مي تواند اثر مستقيم خودش را به جماعت هاي زيادي برساند. اين نوع گناه ... مسأله اش فقط با استغفار حل نمي شود؛ انسان بايد آن را درست كند. مقوله ي اصلاح كردن و درست كردن و مشكلات را برطرف كردن، اين جا پيش مي آيد. 8/8/84
6/8- فرماندهان و مديران مرز انتقاد منصفانه با كشمكش را ، از هم تفكيك كنند
از اختلافات بايد توبه و استغفار كنيم. اختلاف گاهي با برانگيختن احساسات قومي و مذهبي و محلي و سياسي است؛ گاهي با به كشمكش رساندن اختلافات فكري است. اختلاف فكري ممكن است وجود داشته باشد، ايرادي هم ندارد؛ اما نبايد به كشمكش برسد.. نگذاريد اين فضاي هماهنگي، با طرح بي مورد برخي از اشكالات يا با بزرگ كردن چيزهاي كوچك، از بين برود. توجه داشته باشيد چشم و گوش هاي بدخواه و بددلي وجود دارند كه مي خواهند بين عناصرِ هم جهت اختلاف به وجود بياورند و نگذارند كار كنند. خيلي مراقب باشيد ... انتقاد ، طلب اصلاح و مطالبه ي مطالبات ... خوب است؛ عيب جويي بي منطق، بزرگنمايي، تهمت زني و افترا و شايعه پراكني بي اساس بد است؛ اينها را بايد از هم تفكيك كرد. 8/8/84
5/8- سامانه امر به معروف و نهي از منكر را در سپاه و بسيج نهادينه كنيد
گاهي يك ملت يا جماعت مؤثري از يك ملت مبتلا به گناهي مي شوند.... يك ملت ( يا جماعتي ) گاهي سالهاي متمادي در مقابل منكر و ظلمي سكوت مي كند و هيچ عكس العملي از خود نشان نمي دهد ... اين همان « ان الله لا يغيّر ما بقوم حتّي يغيّر ما با نفسهم» اين همان گناهي است كه نعمت هاي بزرگ را زايل مي كند؛ اين همان گناهي است كه بلاهاي سخت را بر سر جماعت ها و ملتهاي گنهكار مسلط مي كند... (در)گناه ملي و عمومي ... مجازات فقط شامل افرادي كه مرتكب گناهي شدند، نمي شود؛ مجازات عمومي است؛ چون حركت عمومي بوده؛ ولو همه ي افراد در آن شركت مستقيم نداشتند. 8/8/84
27/8- هر گونه اظهار نظر در مسائل بايد با پختگي ، حكمت و تدبر همرا ه باشد
اظهار نظر درباره ي مسائل فرهنگي ، درباره ي مسائل اقتصادي ، درباره ي مسائل سياسي ، همه جا بايستي ، با حكمت ، با تدبر و تعمق باشد. اين را بايد در همه جا رعايت كرد. 23/8/84
تدبير ش 9
/1- نسبت به انتقاد و عيب جويي دلسوزانه احساس مسئوليت كنيد
انتقادگري«نق نقو» تلقي نشود؛ نه، انتقاد نق نق نيست؛ انتقاد ... يعني عيب جويي كردن ... منتها اين عيب جويي دو نوع است؛ يك وقت عيب جويي جنبه ي تحقير، اهانت، طرف را به خاك سياه نشاندن، از طرف انتقام گرفتن و چهره ي او را در نظر ديگران زشت كردن است و اين كار در هيچ عرف نجيبانه اي - نمي گويم اسلامي - ممدوح نيست. يك وقت هم نه، هدف از انتقاد، دلسوزي است، تكميل است، برطرف كردن عيب است و آيينه وار نمودن عيب شخص يا نظام يا مدير يا مردم به خود آنهاست و اين ممدوح است. ممكن است اين هم به نظر شنونده تلخ باشد؛ اما اين تلخي، تلخي گوارايي است. اين هيچ ايرادي ندارد... من به شما صادقانه مي گويم، لااقل از نظر شخص من، هيچ ايرادي ندارد. ببينيد! اين هدف و اين جهتگيري در كيفيت كار معلوم مي شود؛ يعني اينكه ما توقع داشته باشيم يك جوري انتقاد كنيم كه آن جهتگيري اول در آن وجود داشته باشد، اما مردم يا مخاطبين خيال كنند كه ما داريم دلسوزي مي كنيم، اين هم نمي شود ... بنابر اين انتقاد ايرادي ندارد ... آن چيزي كه مهم است، اين است كه احساس مسئوليت بشود.
23/3/85
2/1- مسئولان خود را درمعرض نقد و عيب جويي ديگران قرار دهند
من به خودم كه نگاه مي كنم، مي بينم به تذكر و نصيحت احتياج دارم؛ ... ما مسئولان - در رده هاي مختلف - احتياج داريم كه به گوشِ جسم و دل، نصيحتها، تذكرات، عيب جوييها و انتقادهايي را بشنويم تا شايد خداوند متعال به ما فرصت اصلاح بدهد. 29/3/85
تدبير ش 12
با تواضع و پرهيز از غرور، از عملكرد خود و مجموعه تحت امر ارزيابي و برآورد درستي ارائه دهيد
« تواضع و نغلتيدن در گرداب غرور» هم يكي از شاخصه هايي است كه لازمه ي اصولگرايي است؛ ما در معرض اين هستيم. ببينيد عزيزان! شماها در موضع بالايي قرار داريد و مورد احتراميد؛ افراد پيش شماها مي‌آيند و تعريف و تمجيد مي‌كنند بعضي از روي اعتقاد، بعضي بدون اعتقاد براي اينكه شما خوشتان بيايد. ما خودمان بايد مواظب باشيم حرفهايي كه در تمجيد و ستايش ما ميزنند، اينها را باور نكنيم. ما بايد به درون خودمان نگاه كنيم: « الانسان علي نفسه بصيره»؛ نقصها، مشكلات و كمبودهايمان را نگاه كنيم و فريب نخوريم. اين فريب خوردن، انسان را در دام و گرداب غرور مي اندازد. اگر انسان خودش را بد برآورد كرد، آن وقت ديگر نجات پيدا نمي‌كند. 6/6/85
مسئولين هر بخشي بايد پاسخگوي عملكرد خود و زيرمجموعه باشند
« مسئوليت پذيري و پاسخگويي»؛ در هر بخشي كه ما هستيم، مسئوليت آن كاري كه بر عهده گرفته ايم، اين را بپذيريم. زيرمجموعه، زير مجموعه ي ماست، احساس مسئوليت كنيم. در هر نقطه اي مسئوليت تعريف شده اي وجود دارد، آن مسئوليت را بايستي پذيرفت. 6/6/85
مديران بايد ظرفيت و تحمل صداي مخالف را داشته باشند
« سعه ي صدر و تحمل مخالف»؛ كه از جمله ي شاخصه هايي است كه جزوپايه هاي اصولگرايي است. گاهي انسان از حرفي كه مي‌زنند، ناراحت هم مي‌شود؛ حرص هم مي خورد، گاهي به خدا هم شكايت مي‌كند كه خدايا! تو كه مي بيني واقع قضيه چيست و چقدر با چيزي كه اينها مي‌گويند، فاصله دارد؛ اما در عين حال، انسان بايستي حلم به خرج دهد. حلم يعني ظرفيت و تحمل صداي مخالف را داشتن. البته اين ... به معناي آن نيست كه... از عملكرد خودش دفاع نكند؛ نه، حتماً بايستي دفاع كند.» 6/6/85
تدبير ش 13
مسئولان ،بامحاسبه نفس ،عملكرد خود رادر معرض نقدومحاكمه قراردهند
مكرر عرض كرده ايم كه تقوا، يعني مواظب خود بودن. تقوا يعني مراقب خودتان باشيد و با چشم باز خودتان را زير نظر بگيريد كه دست از پا خطا نكنيد. خيلي اوقات هست كه چشم ما به خطاهاي ديگران باز است، نگاه مي كنيم ببينيم كجا يك اشتباهي، خطايي يا شبه خطايي كردند - كه آن را در ذهن خودمان حمل بر خطا بكنيم اما چشم مان به خطاهاي خودمان بسته است؛ اين بد است. ما به عنوان شخص، به عنوان مسئول، به عنوان مدير - در هر رده اي - به اشكالات و خطاهاي خودمان نگاه كنيم. البته اين سخت است. براي انسان، تصديق كردن به خطاي خود، پيدا كردن خطاي خود و محكوم كردن خود، كار آساني هم نيست؛ اما اين كارِ سخت را بايد بكنيم. خداي متعال در معرض قيامت، در آن دادگاه سخت و دشوار، يقه ي ما را خواهد گرفت و از ما سؤال مي كنند؛ و اگر حالا فكرش را نكنيم، آنجا در جواب درمي مانيم... در دعاي ابوحمزه داريم كه: «اللّهم فارحمني اذاً قطعت حجّتي و كلّ عن جوابك لساني و طاش عند سؤالك ايّاي‌لبّي»؛ خدايا! آن لحظه اي كه در پاسخ به سؤال و مؤاخذه ي تو دست من از استدلال خالي بماند و نتوانم استدلال بكنم - چرا اين اقدام را كردي؟ چرا اين اقدام را نكردي؟ حالا از ما سؤال كنند، همين طور پشت سر هم محاجه مي كنيم، استدلال مي كنيم؛ اما آنجا دستمان از استدلال خالي خواهد ماند؛ چون حقايق روشن است؛ آنجا ديگر جاي پشتِ هم اندازي نيست - آنجا به من رحم كن؛ چون «و كلّ عن جوابك لساني»؛ زبان انسان در مقابل سؤال و مؤاخذه ي الهي بند مي آيد. «و طاش عند سؤالك ايّاي لبّي»؛ و ذهن انسان به هم مي ريزد. بايد فكر آنجا را كرد. امروز من و شما در فرصت حيات و در فرصت نفس كشيدن، مي توانيم؛ و راهش هم همين مراقبت است. 18/7/85
مديران ،از زبان تلخ انتقاديِ برخاسته از نگاه آرماني ،استقبال كنند
خصوصيت (دانش پژو آرمانگرا)زبان انتقادي وطلبكارانه است.مبادا كسي تصور كند كه اگرزبان انتقادي حتّي يك كمي تلخ هم باشد... بنده... ناراحت خواهم شد، نه؛ اتفاقاً خودِ اين زبان انتقادي هم برخاسته ي از همان نگاه و توقعات آرماني است؛ راضي نبودن به آنچه كه داريم، معنايش ميل و گرايشِ رسيدن به آن چيزي است كه نداريم و اين درست همان چيزي است كه ما مي خواهيم بنابر اين ...زبان ويژه‌ي بر خاسته‌ي از نگاه آرماني را داشته باشيد...اگر جوانها هم به وضع موجود - يعني آنچه كه هست - قانع و راضي باشند، ديگر پيشرفتي متصور نخواهد بود؛ بايد دائم بخواهند به نقاطي كه دست نيافته اند، دست پيدا كنند. 25/7/85
تدبير ش 15
بدون « خودپسندي» و «خودشيفتگي» ميدان را براي عيب‌يابي و اصلاح عيوب در سازمان باز بگذاريد
اولاً نفس توجه مسؤولان سپاه به اينكه بايد تجديد نظر و عيب يابي كرد و بايد آيينه را در دست گرفت و بدون حس خودپسندي عيوب خود را جستجو كرد، خيلي چيز با ارزشي است.اين را من تحسين مي كنم. اگر ما آيينه را در دست نگيريم از خودمان عيب‌جويي نكنيم، يقيناً عيب ها در ما رشد خواهند كرد... اينكه شما توجه كرديد اين مشكلات و عيوب وجود دارد، چه در نظام درسي و علمي و آموزشي، چه در نوع سازماندهي و تشكيلات و چه در معنويات و اخلاقيات و در بقيه بخش‌ها و اين منتهي به اين شده كه به فكر نوسازي و تحول بيفتد، اين يك نكته بسيار مثبتي است.بنده اين نگاه و نگرش و انگيزه را صد در صد تاييد مي‌كنم و آنچه اضافه مي كنم اين است كه اين نگاه را همواره حفظ كنيد.حالا يك طرحي فراهم شده، نمي خواهم شما را به وسواسي گري در اجراي عمليات سوق بدهم كه مدام احتمال بدهيد سير هر چيزي مبادا اشتباه و خطا باشد ؛ اين‌را به هيچ وجه توصيه نمي كنم،اما توصيه مي كنم كه عيب جويي از خود و از آنچه كه خودمان به ذهنمان مي رسد را متوقف نكنيد.يعني ميدان را باز بگذاريد براي اين كه بشود به راه هاي نو و اشكالاتي كه در اين راه‌ها ارايه و پيشنهاد مي كنيم،دست پيدا كنيم و هر چه كاملتر و بهتر پيش برويم. 4/9/85
تدبير ش20
در انتقاد دلسوزانه ضمن شمردن نقاط ضعف به بيان نقاط قوت نيز بپردازيد
نه اينكه بگوييم انتقاد نكنند؛ انتقاد دو گونه است. علامتِ دلسوزانه بودن انتقاد اين است كه وقتي انسان انتقاد را بيان مي كند، نقطه ي قوّت را هم در كنار او بيان كند تا معلوم بشود كه بناي نظر شخصي، بناي انتقام گيري و بناي اذيت كردن ندارد؛ والا اگر ما يك مجموعه اي داشته باشيم كه نقاط قوّت و نقاط ضعفي هم دارد، آن وقت در بيان انتقاد، نقاط قوّتش را اصلاً در نظر نگيريم و به زبان نياوريم، بعد يك يا دو يا ده تا از نقاط ضعف را همين طور بناكنيم گفتن، معلوم است كه تضعيف خواهد شد. علامت اين كه نمي خواهيم تضعيف كنيم، اين است كه نقاط قوت را هم بيان كنيم. حالا اگر يك وقت در موردي انتقادي هم داريم، بگوييم؛ اشكالي ندارد و كسي با آن مخالفتي ندارد. 8/3/86
مديران، سختگيرانه و بدون مسامحه كارنامه عملكرد خود را محاسبه كرده و كمبودها را جبران نمايند
چه خوب است كه انسان - در هر مرتبه و در هر شغلي - وقتي به پشت سر خود نگاه مي كند، در يك محاسبه ي دقيق و سختگيرانه و بدون مسامحه، فهرستي از كارهايي را مشاهده كند كه قابل ارائه ي به پيشگاه الهي است. اينكه به ما گفته اند: «حاسبوا أنفسكم قبل أن تحاسبوا» و علماي سلوك و اخلاق، محاسبه را يكي از اولين وظائف سالك دانسته اند، براي اين است كه ما دائم در حال خواندن نامه ي عمل خودمان باشيم و در روزي كه اين نامه ي اعمال خوانده خواهد شد، غافلگير نشويم. قبل از اينكه نامه ي اعمال ما در پيشگاه الهي مورد محاسبه و مطالعه قرار بگيرد، خود ما بخوانيم؛ اگر كمبودي هست، اصلاح كنيم؛ اگر نقطه ي قوتي در آن هست،خدا را بر آن سپاس بگزاريم ... امام سجاد در دعاي ابوحمزه عرض مي كند: ... طاش عند سؤالك ايّاي لبّي»، در مقابل سؤال الهي حجت انسان و استدلال انسان تمام مي شود - به تعبير رايجِ امروز، انسان كم مي آورد - زبان انسان از گويايي مي افتد و حتّي ذهن و عقل و لبّ انسان هم آشفته مي شود؛ ... وقتي به نامه ي اعمال خود نگاه كرديم و ديديم اين نقاط كمبود وجود دارد، چون هنوز وقت باقي است و عمر باقي است، جبران مي كنيم؛ «و أنيبوا إلي ربّكم» - «أنيبوا» يعني برگرديد و جبران كنيد - اگر ديديم نقاط روشني وجود دارد، ... هم خدا را شكر مي گزاريم، هم ادامه مي دهيم؛ محاسبه فايده اش اين است. 8/3/86
مديران، سختگيرانه و بدون مسامحه كارنامه عملكرد خود را محاسبه كرده و كمبودها را جبران نمايند
چه خوب است كه انسان - در هر مرتبه و در هر شغلي - وقتي به پشت سر خود نگاه مي كند، در يك محاسبه ي دقيق و سختگيرانه و بدون مسامحه، فهرستي از كارهايي را مشاهده كند كه قابل ارائه ي به پيشگاه الهي است. اينكه به ما گفته اند: «حاسبوا أنفسكم قبل أن تحاسبوا» و علماي سلوك و اخلاق، محاسبه را يكي از اولين وظائف سالك دانسته اند، براي اين است كه ما دائم در حال خواندن نامه ي عمل خودمان باشيم و در روزي كه اين نامه ي اعمال خوانده خواهد شد، غافلگير نشويم. قبل از اينكه نامه ي اعمال ما در پيشگاه الهي مورد محاسبه و مطالعه قرار بگيرد، خود ما بخوانيم؛ اگر كمبودي هست، اصلاح كنيم؛ اگر نقطه ي قوتي در آن هست،خدا را بر آن سپاس بگزاريم ... امام سجاد در دعاي ابوحمزه عرض مي كند: ... طاش عند سؤالك ايّاي لبّي»، در مقابل سؤال الهي حجت انسان و استدلال انسان تمام مي شود - به تعبير رايجِ امروز، انسان كم مي آورد - زبان انسان از گويايي مي افتد و حتّي ذهن و عقل و لبّ انسان هم آشفته مي شود؛ ... وقتي به نامه ي اعمال خود نگاه كرديم و ديديم اين نقاط كمبود وجود دارد، چون هنوز وقت باقي است و عمرباقي است، جبران مي كنيم؛ «و أنيبوا إلي ربّكم» - «أنيبوا» يعني برگرديد و جبران كنيد - اگر ديديم قاط روشني وجود دارد، ... هم خدا را شكر مي گزاريم، هم ادامه مي دهيم؛ محاسبه فايده اش اين است. 8/3/86
تدبير ش22
حتي از انتقاد خصمانه نرنجيد و از آن استقبال كنيد
از انتقاد هم اصلاً عصباني نشويد. بعضي از انتقادكن هاي از دولت، هدفشان اين است كه شما را عصباني كنند، خسته كنند و از جا در ببرند؛ اصلاً انتقاد با اين هدف انجام مي گيرد. يا عيبجويي هاي بيخود؛ ديده ايد گاهي يك خبري را تيتر مي كنند، بزرگ مي كنند؛ فردا، پس فردايش معلوم مي شود اصلاً دروغ است و اصل ندارد! اينها هم كارهايي است كه بعضيها انجام مي دهند. مطلقاً حالت عصبانيت و بي تابي نبايد به شما دست بدهد. بعد هم شما از همان انتقاد - ولو غيرخيرخواهانه باشد - استقبال كنيد؛ چون گاهي در انتقادهاي خصمانه هم حقايقي وجود دارد كه انتقاد كننده از روي خيرخواهي نمي گويد، اما انتقادش واقعي است؛ چه برسد آن كساني كه از روي خيرخواهي از شما انتقاد مي كنند. اصلاً هيچ نرنجيد و از انتقاد استقبال كنيد. 4/6/86
تدبير ش23
ضرورت گسترش روحيه مطالبه نسل جوان در زمينه هاي گوناگون
جوانهاي ما، دانشجويان ما در زمينه ي مسائل گوناگون - چه مسائل دانشگاهي، چه مسائل سياسي، چه مسائل اجتماعي- نظراتي دارند، مطالباتي دارند، مدعا دارند؛ اين براي من جالب است. من بارها گفته ام؛ از آن روزي بايد ترسيد كه جوان ما، دانشجوي ما در دانشگاه انگيزه ي طرح مسئله، طرح سؤال، طرح درخواست نداشته باشد. همه ي همت ما بايد اين باشد كه اين روحيه ي مطالبه، خواستن و مدعا داشتن در زمينه هاي گوناگون را در نسل جوان كشورمان - بخصوص جوان علمي - گسترش بدهيم. اگر اين شد، ممكن است به همه ي آن مطالبات نتوان پاسخ داد - كما اينكه در كوتاه مدت همينجور هم هست؛ به همه ي مطالبات در كوتاه مدت يقيناً نمي‌شود پاسخ داد؛ ظرفيتها محدود است - ليكن يقيناً آينده ي خوب و يك افق روشن با چنين مطالباتي جلوي چشم است. 17/7/86
مخالفت به معناي ضديت نيست، اين مفاهيم را بايد از هم جدا كرد
مطالبه كردن با دشمني كردن فرق دارد. اينكه ما گفتيم گاهي اوقات معارضه ي با مسؤولان كشور نشود - كه الان هم همين را تأكيد مي‌كنيم؛ معارضه نبايد بشود - اين به معناي انتقاد نكردن نيست؛ به معناي مطالبه نكردن نيست؛ درباره رهبري هم همين‌جور است. اين برادر عزيزمان مي‌گويد «ضد ولايت فقيه» را معرفي كنيد. خوب، «ضد» معلوم است معنايش چيست؛ ضديت، يعني پنجه در افكندن، دشمني كردن؛ نه معتقد نبودن. اگر بنده به شما معتقد نباشم، ضد شما نيستم؛ ممكن است كسي معتقد به كسي نيست. البته اين ضد ولايت فقيه كه در كلمات هست، آيه ي مُنزل از آسمان نيست كه بگوييم بايد حدود اين كلمه را درست معين كرد؛ به هر حال يك عرفي است. اعتراض به سياستهاي اصل 44، ضديت با ولايت فقيه نيست؛ اعتراض به نظرات خاص رهبري، ضديت با رهبري نيست. دشمني، نبايد كرد... ردكردن حرف، به معناي مخالفت كردن، به معناي ‌ضديت كردن نيست؛ اين مفاهيم را بايد از هم جدا كرد... ما به هيچ وجه انتقاد كردن را مخالفت و ضديت نمي‌دانيم. بعضي تصور مي‌كنند كه ما چون از مسؤولان كشور، از دولت محترم... حمايت مي‌كنيم، اين حمايت و اين طرفداري، به معناي اين است كه انتقاد نبايد كرد، يا من خودم انتقاد نداشته باشم؛ ممكن است مواردي هم انتقاد داشته باشم. 17/7/86
تدبير ش 33
در شنيدن انتقادها سعه‌ي صدر داشته و حتي تخريبها را هم تحمل كنيد
مرز انتقاد و تخريب چيست؟... معناي انتقاد آن ارزشيابي منصفانه اي است كه يك آدم كارشناس مي‌كند... تخريب... يعني انكار امتيازات، قبول نكردن برجستگيها و كارهاي خوب، و درشت كردن و برجسته كردن ضعفها... جمع بندي كار... آن وقتي است كه ضعفها و قوّتها را منصفانه پهلوي همديگر قرار بدهند؛ آن وقت مي‌شود جمع بندي كرد. نه اينكه بيايند يكسره بنا كنند به بدگويي كردن و انكار كردن همه ي خصوصيات... نبايد با بي ملاحظه گي، نديده گرفتن و بي اعتنايي كردن و حتّي بعضي از نقاط قوّت را به عنوان نقطه ي ضعف معرفي كردن، همراه باشد... انتقاد خوب است، تخريب بد است؛ انتقاد خدمت است، تخريب خيانت است؛ نه خيانت به دولت، بلكه خيانت به نظام و خيانت به كشور است. نبايد تخريب بكنند، انتقاد بكنند...در شنيدن انتقادها سعه ي صدر داشته باشيد. يعني واقعاً اگر انتقادي منصفانه است، با روي باز بپذيريد. حتّي من مي‌خواهم به شما توصيه كنم كه تخريبها را هم تحمل كنيد. ديدار با اعضاي هيئت دولت 2/6/87
عمل ما بايستي مؤيد و دليل و شاهد بر حرفهاي ما باشد تا اثر بكند
ساده زيستي ... خوب و برجسته است و چيز باارزشي است؛ در مسئولين ... ساده زيستي چيز بسيار باارزشي است. ما اگر بخواهيم تجمل و اشرافيگري و اسراف و زياده روي را - كه واقعاً بلاي بزرگي است - از جامعه مان ريشه كن كنيم، با حرف و گفتن نمي‌شود؛ كه از يك طرف بگوئيم و از طرف ديگر مردم نگاه كنند و ببينند عملمان جور ديگر است! بايد عمل كنيم. عمل ما بايستي مؤيد و دليل و شاهد بر حرفهاي ما باشد تا اينكه اثر بكند. اين خوشبختانه هست.‌ فاصله تان را با طبقات ضعيف كم كرده ايد و كم نگه داريد و هر چه كه ممكن است آن را كمتر كنيد. ‌‌‌‌‌ديدار با اعضاي هيئت دولت 2/6/87
نبايد بگذاريد در ايمان و اعتقاد مردم اختلال به وجود آيد
مردم وقتي حرف شما و صداي شما (مسئولين) را مي‌شنوند، كأنّه از جنس خودشان يك حرفي مي‌شنوند؛ چون از موضع بالا و متكبرانه با مردم حرف نمي‌زنيد؛ خب، طبعاً توقعاتشان زياد مي‌شود. پس اين خوب است؛ اما توقعات را هم زياد مي‌كند. اگر چنانچه يك جايي بر خلاف اين توقعات رفتار شد، در ايمان و اعتقاد مردم اختلال به وجود مي آيد و اين جايز نيست؛ نبايد بگذاريد چنين اتفاقي بيفتد. آنچه كه وعده مي‌دهيد انجام بگيرد. اگرنمي‌شود، همان وعده اي كه داده ايد، صاف بيائيد به مردم بگوئيد نمي‌شود... من عقيده ام اين است اگر چنانچه يك كاري را نمي‌توانيد انجام بدهيد ...صاف برويد بگوييد: آقا! ما اين را تصميم گرفتيم، حالا متأسفانه نمي‌شود انجام بدهيم. اين بهتر است از اينكه كار انجام نگيرد. ديدار با اعضاي هيئت دولت 2/6/87
تدبير ش 35
تصميم گيري را بگذاريم كسي بكند كه مسؤول و پاسخگو باشد
توانايي تصميم سازي، خيلي خوب است. توانايي تصميم گيري، يكي از مشكلاتي است كه اگر وارد محيط دانشجويي شد، خيلي از هنجارهاي مطلوب و درست را به هم خواهد زد؛ اين تجربه ي ماست. بگذاريم دانشجو با فكر خود، با زبان باز خود، با تعلق كم خود، با گفتار و عمل خود، تصميم سازي كند. تصميم گيري را بگذاريم كسي بكند كه بتوان از او سؤال كرد و او مسؤول و پاسخگو باشد. بنابراين، دنبال اين نباشيم كه محيط دانشجويي، محيط تصميم گيري براي اقدام باشد؛ اين نه به نفع دانشجوست، نه به نفع آن اقدام. دنبال اين باشيم كه محيط دانشجويي تصميم سازي كند. يعني: گفتمان سازي كنيد. ديدار اساتيد و دانشجويان دانشگاههاي شيراز 14/2/87
تدبير ش40-41
نواقص، ناشي از عملكرد ماست؛ مواظب عملكردمان باشيم
هرچه نواقص اينجا و آنجا هست، ناشي از عملكرد ماست. مواظب عملكردمان باشيم؛ ما مسئولين بيشتر ... شما هم مسئوليت‌هايتان به نسبت موقعيتتان، مسئوليت‌هاي سنگيني است. همچنان كه تا امروز بحمداللَّه خوب عمل كرديد، از خدا كمك بخواهيد و در آينده هم با همين ممشا حركت كنيد؛ اتحاد خودتان را حفظ كنيد، صميميت را بين خودتان زياد كنيد؛ انقلاب مال شماست، كشور مال شماست، مسئولين فرزندان و خدمتگزاران شما هستند؛ از خودتان بدانيد، خودتان را از آنها بدانيد. هرچه مي‌توانيد هوشياري و بيداري را حفظ كنيد15. 15. 25/02/88 ( گزارش خبري) ديدار اعضاي هيات دولت‌ومسئولان‌ استاني
مسئولين مسائل مردم را دنبالگيري كنند
خدا را سپاسگزاريم كه مسئولين با دلسوزي، مسائل مردم استان‌هاي مختلف را دنبالگيري مي‌كنند؛ من اين را مشاهده مي‌كنم، مي بينم. سئولين دولتي، چه در سفرهاي استاني چه در تصميم گيري هاي ديگر، ... از نزديك، با دلسوزي مسايل مردم را دنبال مي‌كنند. ما هم البته از آنها پاسخگويي خواهيم خواست و آنچه را كه قرار است انجام بگيرد، مطالبه مي‌كنيم20. 20. 29/02/88 بيانات در ديدار مردم سقز
تدبير ش44
منتقدان را بايستي به حساب آورد و نظرات آنها را بايد شنيد
در كنار علاقه مندان به رئيس جمهور محترم ... دو دستة ديگر هم هستند كه بايد به اينها توّجه كرد؛ يعني حضور آنها را بايستي محاسبه كرد: يك دسته مخالفان عصباني و زخم خورده هستند. مطمئناً اينها در اين دورة چهارساله، در مقام معارضة با دولت برخواهند آمد. مخالفت كردند، باز هم مخالفت خواهند كرد. ليكن يك دستة ديگر هم هستند كه اينها جزو نظامند، با رئيس جمهور، با نظام هيچ دشمني اي ندارند؛ ممكن است منتقد باشند. اين منتقدان را بايستي به حساب آورد؛ نظرات آنها را بايد شنيد؛ آنچه كه قابل فهم است، قابل قبول است،آن را پذيرفت4. 4. 12/05/88 بيانات در مراسم تنفيذ حكم دهمين دوره رياست جمهوري
تدبير ش 45
براي شنيدن نقد، سينة گشاده و روي باز و گوش شنوا داشته باشيد
براي شنيدن نقد، سينة گشاده و روي باز و گوش شنوا داشته باشيد. هيچ ضرر نمي‌كنيد از اينكه از شما انتقاد كنند. البته اين انتقادهايي كه مي‌شود، همه يك جور نيست. بعضي ها به قصد اصلاح نيست، بلكه به قصد تخريب است؛ داريم مي بينيم ديگر؛ هم از مجموعه مطبوعات خودمان، هم پشتوانة آنها. ده ها راديو و تلويزيون بيگانه و رسانة عمومي و بين المللي در اختيار حرف‌ها و افكاري هست كه بنايش بر تخريب است؛ يعني هيچ بناي اصلاح ندارند. آنچه كه نقل مي‌كنند و ذكر مي‌كنند، براي تخريب است. لذاست كه واقعيّت و غير واقعيّت و خلاف واقع و ضّد واقع، همه چيز درآن است. گاهي يك چيز كوچك را بزرگ مي‌كنند، گاهي يك چيزي كه نبوده، به عنوان يك حقيقت مسلّم جلوه مي‌دهند. اينها البته هست. اين، تخريب است. ليكن در كنار اينها، نقد هم وجود دارد؛ نقدهاي مصلحانه، خيرخواهانه. گاهي از سوي دوستان شماست، گاهي حتّي از سوي كساني است كه دوست شما و طرفدار شما هم نيستند؛ گاهي اين‌جوري است. به انسان يك نقدي مي‌شود؛ عيبجويي اي از انسان مي‌شود، انتقادي مي‌شود، كه آن طرف هم دوست آدم نيست كه آدم به اعتماد دوستي او بخواهد بگويد كه خوب، ما گوش مي‌كنيم . نه، دوست هم نيست، امّا دشمن هم نيست؛ دشمني اش هم ثابت نشده. ليكن نقد است؛ انتقاد است. آن را هم حتّي بايد گوش كرد. شايد در خلال اين نقدها حرفي وجود داشته باشد كه به درد ما بخورد و بايد به هر حال با سعة صدر برخورد بشود.... انتقاد را گوش كنيم؛ انتقاد خوب است. همين طور كه گفته شده، اين يك هديه اي است كه به انسان داده مي‌شود؛ نقدهاي غير مغرضانة بخصوص برخي نخبگان.6 6 . ۸۸/۰۶/۱۶ بيانات در ديدار اعضاي هيئت دولت
نبايد تصوّر كرد كه انتقاد و پيشنهاد مورد توّجه قرار نمي‌گيرد
نبايد تصوّر كرد كه آنچه مي‌گوييم، بيان مي‌كنيم، انتقاد مي‌كنيم، پيشنهاد مي‌دهيم، اين تأثيري نمي بخشد و جايي مورد توّجه و مورد عمل قرار نمي‌گيرد؛ اين‌جور نيست. تا حالا هم ما در زمينة ادبيات دفاع مقدّس، هم هنر دفاع مقدّس پيشرفت داشتيم؛ بنده هم دارم صحنه را مي بينم. ايني كه ما بگوييم ما عقب رفت داشتيم، عقب گرد داشتيم، ريزشمان بيشتر از رويش بوده، نه؛ اينها را من قبول ندارم؛ ما پيشرفت داشتيم، تكامل داشتيم؛ ممكن است آنچه كه بوده، از انتظار ما كمتر بوده؛ اين خوب است. اينكه ما انتظار بيشتري داشته باشيم از آنچه كه اتفاق افتاده، از واقعيت راضي نباشيم و به واقعيت‌ها قانع نباشيم، اين خيلي چيز خوبي است، ليكن اينكه تصوّر كنيم اين همه تلاش كه شده در طول اين سال‌ها، پا زديم و جلو نرفتيم، اين درست نيست. نخير، درست پيش رفتيم، جلو رفتيم، كار انجام گرفته؛ در بخش‌هاي مختلف همين‌جور است.... من توصيه مي‌كنم اولاً مسئولين هنري، مسئولين بخش‌هاي گوناگون ادبيات، به نظراتي كه دوستان در اينجا دادند و نظراتي كه در اين زمينه ها داده مي‌شود، توّجه كنند. البته بعضي از كارها هم شده كه اين دوستاني كه اظهارنظر مي‌كنند، ممكن است از آنها اطّلاعي نداشته باشند؛ كارهاي خوبي هم دارد صورت مي‌گيرد.8
8. ۸۸/۰۶/۲۴ بیانات در دیدار فعالان عرصه هنر دفاع مقدّس
نصيحت علماي ديني را مغتنم بشماريد
نصيحت علماي ديني را قدر بدانيد؛ مغتنم بشماريد. گاهي علماي دين، بزرگان دين، مراجع حتّي، نصايحي مي‌كنند، دربارة مسائلي توصيه هايي مي‌كنند؛ اين را مغتنم بشمريد؛ اينها را حمل بر محبّت و علاقه مندي بكنيد....- حالا گوشه كنار كساني برخلاف اين معنا باشند، او مورد محاسبة ما نيست - ... اينها همه طرفدار نظام جمهوري اسلامي و قدردان نظام جمهوري اسلامي اند. مي بينند كه نظام جمهوري اسلامي چقدر در جهت پيشرفت اهداف اسلامي كار كرده و دارد كار مي‌كند و تلاش مي‌كند، تلاش‌هاي شما را هم مي بينند، كمك‌هاي شما و خدمات شماها را هم دارند مشاهده مي‌كنند. يك وقت توصيه اي مي‌كنند، از روي علاقه مندي است، از روي دلسوزي است؛ اينها را خيلي بايد قدر دانست. همچنين نخبگان دانشگاه ها هم همين‌جور.6 6 . ۸۸/۰۶/۱۶ بيانات در ديدار اعضاي هيئت دولت
تدبير ش 47
استقبال از انتقاد
گفتند: از رهبري انتقاد نمي‌كنند! شما برويد بگوييد انتقاد كنند. ما كه نگفتيم از ما كسي انتقاد نكند؛ ما كه حرفي نداريم. من از انتقاد استقبال مي‌كنم؛ البته انتقاد هم مي‌كنند. ديگر حالا جاي توضيحش نيست؛ انتقاد هم هست، فراوان هست، كم هم نيست؛ بنده هم مي‌گيرم، دريافت مي‌كنم و انتقادها را مي‌فهمم.2 2. ‌۸۸/۰۸/۰۶ بيانات در ديدار جمعي از نخبگان علمي كشور
تدبير ش 49-50
انتشار گزارش پيشرفت‌هاي علمي جمهوري اسلامي براي افكار عمومي
گزارش‌هاي[رئيس محترم دانشگاه تهران] بسيار مفيد و دلگرم كننده بود. چقدر خوب است كه گزارش اين پيشرفت‌ها در اختيار افكار عمومي هم قرار بگيرد. واقعاً امروز افكار عمومي ما نمي‌دانند كه سهم سي سالة جمهوري اسلامي در دانش، در تحقيق، در كميت گسترش دانشگاه‌ها، در كيفيت كار علمي، در مقالات علمي و در اختراعات چقدر است. از اول انقلاب هم يكي از نقاطي كه مخالفين و دشمنان اين انقلاب دائماً تبليغ كردند و اين دروغ را با پيرايه‌هاي گوناگون آراستند، اين بود كه انقلاب با علم مخالف است. در حالي كه انقلاب در حقيقت بر پاية علم است؛ ... بنابراين خوب است كه اين آمار منتشر شود.9 9. ۸۸/۱۱/۱۳ بيانات در ديدار وزير علوم و استادان دانشگاه تهران
تدبير ش52
بايد از خداي متعال فضل او را بخواهيم
همه بدهكاريم. همة بشريت، همة خلق عالم، در مقابل محاسبة الهي بدهكارند. هيچ كس نمي‌تواند بگويد من ميزان اعمالم به قدر كفاف پاسخگوست؛ انبياء هم نمي‌توانند بگويند؛ لذا استغفار مي‌كنند. انبياء و اولياء هم تا لحظة آخر استغفار مي‌كنند، طلب مغفرت مي‌كنند. امام سجاد در دعا مي‌فرمايد: «وَ عدلك مهلكي»؛ عدالت تو، پدر من را در مي‌آورد. لذا عرض مي‌كنيم: «عاملنا بفضلك». اگر بحث عدالت پيش بيايد و بخواهند مو را از ماست بكشند، و اگر در كارهايمان دقت كنيم، واويلاست. بايد از خداي متعال فضل او را بخواهيم، اغماض او را بخواهيم، گذشت او را بخواهيم. البته يك حرف هست كه آن را مي‌شود در پيشگاه خداي متعال عرضه كرد؛ و آن اين است كه من به قدر توانِ خودم تلاش كردم. اگر بتوانيم اين را بگوييم، خوب است. به قدري كه مي‌فهميدم، به قدري كه مي‌توانستم و مي‌دانستم، تلاش كردم؛ ديگر حالا كم و زياد و نقص و مشكل و كمبود و اينهايش را عفو كن؛ اين‌جوري مي‌شود.4
4. 16/01/89 بيانات در ديدار جمعي از مسئولان نظام جمهوري اسلامي
تلاش كنيم وجودمان را براي مردم نافع كنيم
مبارك بودن سال ... به اين است كه خداي متعال به وسيلة شما،[مسئولان نظام جمهوري اسلامي] بركات خودش را در اين كشور، در اين مرز و بوم، به اين مردم خوب و مؤمن برساند. البته اين، تلاشِ هدفدار و پرانگيزه از سوي من و شما را مي‌طلبد. تلاش كنيم، ان‌شاءاللَّه وجودمان را براي مردم نافع كنيم. از لحظه لحظة روزهاي مسئوليت من و شما سؤال خواهد شد. از همه سؤال خواهد شد ... ليكن سنگيني مسئوليت شما از سنگيني آن‌ مال بيشتر است. از ما سؤال مي‌كنند: در فلان قضيه، شما مسئوليت‌تان چه بود؟ جزئيات مسئوليت را بايد بدانيد. اگر ندانيم، سؤال مي‌كنند كه چرا نمي‌دانستي مسئوليتت اين است؟ چطور غفلت كردي؟ وقتي كه بدانيم، مي‌گويند حالا اين مسئوليت را چطور ادا كرديد؟ طول مي‌كشد تا شرح بدهيم، تا بيان كنيم، تا عذر بياوريم.4 4. 16/01/89 بيانات در ديدار جمعي از مسئولان نظام جمهوري اسلامي
تدبير ش56
ضرورت پاسخگويي به مسائل اصل 44 در مجامع دانشجويي
بحث مردمي كردن اقتصاد و اصل 44 و اينها مطرح شد. آقايان مدعي‌اند كه: اصل 44 را خوب دارند اجراء مي‌كنند. البته مخالفيني هستند، اعتراض مي‌كنند -هم در مجلس، هم غير مجلس- مي‌گويند: اصل 44 درست اجراء نشده؛ ليكن خود مسئولين دستگاه‌ها مي‌گويند: نه! داريم خوب اجراء مي‌كنيم. به نظر من اين هم جزو همان سئوالاتي است كه خوب است انجام بگيرد و همان مسئولين توي مجامع دانشجويي بيايند و اگر واقعاً كاري انجام شده، بگويند و ذهن جوان را قانع كنند؛ اگر هم نمي‌توانند قانع كنند، بالاخره بروند يك تجديد نظري در كار انجام بدهند.66. ۸۹/۰۵/۳۱ بيانات در ديدار دانشجويان در يازدهمين روزماه رمضان
ضرورت افزايش ديدارهاي مسئولين براي پاسخ به سؤالات دانشجويان
يك سؤال اين بود كه آيا جريان دانشجويي مي‌تواند آنجايي كه ايرادي به نظرش مي‌آيد، سؤال كند؟ پاسخ اين است كه بله، بايد سؤال كنيد. ايرادي ندارد كه سؤال كنيد؛ به شرط اينكه همان‌طور كه خود اين برادر هم گفت، قضاوت نكنيد؛ اما سؤال كنيد. بهترين روش سؤال و پاسخ هم اين است كه مسئولين بيايند توي مجموعه‌هاي دانشجويي. من همين جا از مسئولين درخواست مي‌كنم كه ديدارهاي دانشجويي‌شان را زياد كنند. امروز بهترين قشرهاي كشور اينهايند؛ هم جوانند، هم باسوادند، هم تحصيل‌كرده‌اند، داراي فهمند، داراي انگيزه‌اند؛ مسئولين بروند شركت كنند. اين سؤالات مطرح بشود، احتمالاً پاسخ‌هاي قانع كننده‌اي هم خواهيد شنيد. كمااينكه خود من در برخورد با بعضي از مسئولين، احياناً بعضي از همين سؤال‌هاي شما يا سؤالاتي از اين قبيل را از آنها دارم. خوب، يك جوابي مي‌دهند، انسان احياناً قانع مي‌شود؛ ممكن هم هست جواب قانع كننده‌اي نداشته باشند. به هر حال طرح سؤال، خوب است.66. ۸۹/۰۵/۳۱ بيانات در ديدار دانشجويان در يازدهمين روزماه رمضان
اگر بر دانشجو هم نقدي وارد است بايد نقد پذيري كند
شما همه‌اش گلايه داريد كه چرا مسئولين نقدپذير نيستند؟ خوب! شما هم نقدپذير باشيد! نقدپذيري كه فقط مخصوص مسئولين نيست؛ خوب! بالاخره اگر بر دانشجو هم نقدي وارد است، بايد نقدپذيري كند. جمعيت زيادي آمدند در مقابل مجلس جمع شدند، شعارهايي هم دادند، شعارهايشان هم بد نبود، يك گروهي هم آن وسط شعارهاي تند دادند. البته من نمي‌گويم: آنها آدم‌هاي بدي‌اند، نابابي‌اند؛ نه! بالاخره تندي كردند، جواني كردند؛ اما اگر شما هم معتقديد كه اين شعارها افراطي بود، زيادي بود، حقش نبود، قبول كنيد. اين‌جور نباشد كه بگوييد: بالاخره هرچه كه گوشة قباي دانشجو را بگيرد – كه دانشجوها قبا هم ندارند! - مورد اعتراض قرار بدهيم. ممكن است به شما هم نقدي وارد باشد؛ نقد را قبول كنيد.66. ۸۹/۰۵/۳۱ بيانات در ديدار دانشجويان در يازدهمين روزماه رمضان
تدبير ش57
انتقادپذيري را در خودتان نهادينه كنيد
يك جملة ديگر هم در باب مديريت عرض بكنيم. خوب! من گاهي اوقات گلايه‌هايي مي‌شنوم كه دوستان ... از بعضي از دستگاه‌هاي ديگر دارند؛ خيلي اوقات هم حق با شماهاست؛ يعني واقعاً همين‌جوري است كه گلايه كرديد از بعضي قواي ديگر، ... غالباً آدم مي‌‌بيند كه: مسئولين اجرايي حق دارند و واقعاً حق به جانب اينهاست؛ چون من خودم هم توي دستگاه اجرايي بودم، با حجم كار و كيفيت كار آشنايم. لذا مي‌‌بينم واقعاً آن گلايه‌ها محقند؛ ليكن در عين حال كه ممكن است يك موارد بيشتري را شما محق باشيد، يك جاهايي هم ممكن است انتقاد وارد باشد؛ بنابراين، انتقادپذيري را در خودتان نهادينه كنيد. بايد جوري باشد كه مسئولين ... انتقادپذيري را در نفس خودشان پذيرا باشند. البته اين كار، سخت هم هست، اما بايد با سعة صدر برخورد كرد، كه: «آلةالرّياسة سعة الصّدر».( نهج البلاغه، حكمت 176) البته رياست به معناي آن بالانشيني‌ها نيست. اگر بخواهيد مديريت كنيد، ناچاريد سعة صدر داشته باشيد و يك چيزهايي را تحمل كنيد.2 2. ۸۹/۰۶/۰۸ بيانات درديدار رئيس جمهور و هيأت دولت
تدبير ش 62
ببينيد: ضعف‌ها و اشكالات در كجاست؟ آنها را برطرف كنيد
اين حديث را من بارها از قول پيغمبر گفته‌ام كه فرمود: «رَحِمَ اللَّهُ امرَأ عَمِلَ عَمَلاً فَاَتقَنهُ»؛ رحمت خدا بر آن كسي كه كاري را به عهده بگيرد و آن را محكم و قوي و كامل انجام دهد. گزارشي كه از نيروي هوايي به من رسيد و گزارش‌ها مي‌رسد و امروز هم فرمانده محترم نيرو بخشي از آنها را بيان كردند، گزارش‌هاي خوبي است؛ ليكن مي‌خواهم بگويم: به اينها اكتفا نكنيد! مسئلة قطعه‌سازي، مسئلة شبيه‌سازي، مسئلة توليد، آموزش‌هاي گوناگون، اينها چيزهاي بسيار باارزشي است؛ سازماندهي بسيار باارزش است؛ چه در بخش نيروي هوايي، چه در بخش پدافند؛ ليكن اكتفا نكنيد. ببينيد: نقص‌ها كجاست؟ اگر چنانچه ورزشكاري فقط به آن بخش‌هايي از ماهيچه‌هاي برآمدة خود نگاه كند كه با ورزش توانسته اينها را به دست بياورد، بخش‌هاي مغفول مانده و ضعيف را نگاه نكند، در يك موقعيت حساس زمين خواهد خورد. ببينيد ضعف‌ها كجاست؟ ببينيد اشكالات در كجاست؟ آنها را برطرف كنيد! هر كس در بخش خود، در قسمت مربوط به خود. روزبه‌روز تكميل كنيد و تكميل شدن نهايت ندارد. هرچه جلو برويم، جا دارد براي جلو رفتن و كامل‌تر شدن.4 4. 19/11/89 بيانات درديدار فرماندهان وخلبانان نيروي هوايي ارتش
تدبير ش 63
لزوم بر طرف كردن نقايص
آنچه كه من امروز اينجا[عسلويه] مشاهده كردم، خرسندكننده است. البته نقايصي وجود دارد؛ بايد به فكر باشند و هستند. انسان احساس مي‌كند كه در فكر برطرف كردن نقايصند. در عين حال، كاري كه انجام گرفته، كار بسيار عظيمي است؛ و اين نشان مي‌دهد كه ملت ايران هر كاري را كه اراده كند، مي‌تواند انجام دهد. اين احساس توانايي در يك ملت، بزرگ‌ترين سرماية معنوي و روحي براي آن ملت است؛ و ملت ما اين احساس را دارد؛ شواهدش هم در همة بخش‌ها دارد مشاهده مي‌شود.8
08/01/90 بيانات در جمع مردم و كاركنان صنعت نفت عسلويه
تدبير ش 66
ضرورت پرهيز از سياه در تشريح وضعيت اقتصادي كشور نمايي
در سال جهاد اقتصادي، اولين شرط موفقيت در اين جهاد عظيم، برآورد درست و اميدآفرين از شرايط كشور و ارائه آن به افكار عمومي [است]... بايد اين نگاه اميدآفرين را مقدمه‌اي براي هر پيشنهاد و طرحي قرار داد و در توضيح و تشريح وضعيت، از نگاه منفي و سياه‌نمايي پرهيز كرد؛ چرا كه در سايه اميد، نشاط حاصل مي‌شود.
... هدف دشمنان از ايجاد اين فشارها، نااميدي مردم و به شكست كشاندن انقلاب اسلامي بود؛ اما اينها نمي‌توانند بر حركت مردمي و خدايي ملت ايران فايق شوند؛ چرا كه مطمئن هستيم تا وقتي كه دل‌ها پر از اميد و در كنارش مجاهدت باشد، بر همه اين توطئه‌ها فايق خواهيم آمد.14 14. ۹۰/۰۴/۲۱ (گزارش خبري) در ديدار رئيس و اعضاي هيئت رئيسه اتاق‌هاي بازرگاني ايران و تهران
تدبير ش 67
نقاط ضعف اقتصادي، فرهنگي وسياسي و ضرورت شناسايي آنها
اگر نقاط منفي را نبينيم، ضعف‌ها‌ي خودمان را نشناسيم، يقيناً ضربه خواهيم خورد. نقاط ضعف ما، هم در زمينه‌هاي اقتصادي است، هم در زمينه‌هاي فرهنگي است. ما خطاها داشتيم؛ ضعف‌ها‌ داشتيم؛ بر بعضي از چالش‌ها‌ نتوانستيم غلبه كنيم؛ اين واقعيتي است. حتّي در همان تهديدهايي كه مستقيماً از طرف دشمن هست، اگر ما ضربه‌اي خورديم، تقصير خود ماست، كوتاهي‌هاي خود ماست. ... يك جاهايي طبق وظيفه عمل نكرديم؛ يك جاهايي مراقبت‌ها‌يي كه بايد انجام بدهيم، انجام نداديم؛ يك جاهايي دلبستگي‌هاي خودمان را زير پا نگذاشتيم؛ اينها منجر شده به اشكالاتي - اين را هم بايد در نظر داشته باشيم - به چيزهايي كه بايد از آن پرهيز كرد و برحذر بود، سرگرم شديم؛ به منازعات سياسي، به مشاجرات سرگرم شديم؛ به رفاه‌طلبي سرگرم شديم. به منش‌ها‌ي اشرافي سرگرم شديم. اينها نقاط ضعف است. وقتي من و شما زندگي‌مان را زندگي رفاه‌طلبانه و اشرافي قرار بدهيم، مردم از ما ياد مي‌گيرند. يك عده‌اي منتظر بهانه‌اند؛ به ما نگاه مي‌كنند، مي‌گويند: آقا ببينيد! اينها چه‌جوري‌ زندگي مي‌كنند! ما هم مي‌خواهيم همين‌جور زندگي كنيم! اينها كساني هستند كه دستشان مي‌رسد. يك عده‌اي معتقدند كه بايد در زندگي مقتصد بود، نبايد اسراف كرد، نبايد افراط كرد. اينها وقتي نگاه مي‌كنند مي‌بينند من و شما اسراف مي‌كنيم. مي‌گويند: خب! ما از اينها كه بالاتر نيستيم؟! اينها كه رؤساي ما هستند! اين كارها خطر دارد. ... غفلت از روحية جهادي و ايثار، غفلت از تهاجم فرهنگي دشمن، غفلت از در كمين بودن دشمن، غفلت از نفوذ دشمن در فضاي رسانه‌اي كشور، بي‌مبالاتي نسبت به حفظ بيت‌المال؛ اينها گناهان ماست! اينها نقاط ضعف ماست!
ميل به رفتارهاي قبيله‌اي در ميدان سياست، در ميدان اقتصاد، از ديگر نقاط ضعف ماست. ... ما متأسفانه اينگونه رفتار را در ميان خودمان داريم.نمي‌گويم همه‌گير است، فراگير است؛ اما وجود دارد.
در زمينة اقتصاد فعاليت‌ها‌ي زيادي شده، باارزش هم هست؛ اما مسئلة اشتغال حل‌نشده است، مسئلة تورم حل‌نشده است؛ مسئلة فرهنگِ كار حل‌نشده است؛ مسئلة ساعات مفيد كار حل‌ نشده است. ... در زمينه فرهنگ، اخلاق عمومي و عدم رواج فضايل اخلاقي، مشكلاتي داريم. ... عدم مقابلة درست و منطقي با تباه كردن نسل جوان، يكي ديگر از مشكلات ماست. يك نقشه، تباه كردن نسل جوان است. ما در اين خصوص تا حالا مقابلة درستي نداشته‌ايم و موفق نشده‌ايم. همچنين مواد مخدر صنعتي و تهييج غريزة جنسي و از اين چيزها. طرح درست مباني اعتقادي؛ چه مباني اعتقادي مربوط به اسلام، چه آنچه كه مربوط به انقلاب و نظام جمهوري اسلامي است.7 7. 16/05/90 بيانات در ديدار مسئولان نظام جمهوري اسلامي ايران
موانع را بايد برطرف كرد
انتقاد‌هايي از برخي دستگاه‌‌ها شد؛ بلاشك برخي از اين انتقاد‌ها وارد است، من هم همعقيده هستم؛ منتها در عالم نظر و تأمل، خيلي كارها را انسان فكر مي‌كند، به ذهن انسان مي‌رسد؛ اما در مقام عمل، كار به آن آساني نيست؛ وقتي وارد ميدان عمل مي‌شويد، موانع گوناگوني در برابر آرزوها و خواست‌ها و تشخيص‌هاي انسان پيش مي‌آيد. خب! موانع را بايد برطرف كرد؛ اما عبور از همة موانع هم آسان نيست؛ گاهي هم زمان‌بر است؛ به اين هم بايد توجه باشد.8 8. 19/05/۹۰ بيانات در ديدار جمعي از دانشجويان
لزوم گقتن كمبودها و نواقص با زبان و لحن علاج‌جويانه
نقاط منفي هم گفته بشود؛ كمبودها هم گفته بشود؛ نواقص هم گفته بشود؛ منتها با زبان و لحن علاج‌جويانه. خيلي فرق مي‌كند لحن بيان در ذكر كمبودها. اين لحن، نااميدكننده و نابودكنندة همت و تلاش نباشد. بايد احساس بشود كه ما از اين صد درجه، چهل درجه پيش رفتيم؛ براي شصت درجة ديگر هم زمينه آماده است. البته اين شصت درجه الآن مفقود است؛ بياييد آن را تأمين كنيم. لحن بيان كمبود شصت در مقابل پيشرفت چهل، بايد اينگونه باشد. خب! اين جلسه خوشبختانه اين مقصود را هم برآورده كرد.10
10. 26/05/90 بيانات در ديدار فعالان و برگزيدگان بخش‌هاي اقتصادي
تدبير ش 68
لازم است جلسات نقد و پرسش و پاسخ ميان مسئولين و دانشگاهيان تشكيل شود
لازم است جلسات نقد و پرسش و پاسخ ميان مسئولين و دانشگاهيان تشكيل شود. بنده از سال‌ها پيش هميشه به مسئولين و به رؤساي جمهوري كه در اين مدت بودند، سفارش مي‌كردم كه برويد دانشگاه؛ برويد با دانشجو‌ها حرف بزنيد. خود من كه هميشه مي‌رفتم. بنده از اول انقلاب و از پيش از انقلاب با دانشجو‌ها ارتباط داشتم و سفارش هم مي‌كردم. حالا هم عرض مي‌كنم كه مسئولين بنشينند با اساتيد محترم جلسة پرسش و پاسخ داشته باشند. اين پرسش و پاسخ خيلي باارزش است، خيلي كمك مي‌كند؛ هم به مسئولين كمك مي‌كند، هم به استاد دانشگاه كمك مي‌كند، هم به فضاي علم دانشگاه كمك مي‌كند. مسئولان حضور را در ميان مجامع دانشگاهي بپذيرند؛ انتقاد دلسوزانه را بپذيرند. ... مسئولان در هر رتبه‌اي از علم و معرفت و تجربه باشند، يقيناً بي‌نياز نيستند از اينكه نظرات صاحب‌نظران و نخبگان را بشنوند و از آنها بهره ببرند و استفاده كنند. انسان واقعاً از اين نظرات استفاده مي‌كند. مسئولان از اين كار ابا نداشته باشند؛ انتقاد عالمانه را، انتقاد سازنده را بپذيرند. هر كسي يك حرف انتقادي زد، فوراً نگوييم او با نظام مخالف است؛ او چنين است؛ نه! خيلي از نظرات انتقادي گزنده از روي دلسوزي است. انسان بايد ببوسد آن دهني را كه از روي دلسوزي انتقاد مي‌كند. اين از ناحية مسئولان، كه مسئولان اين وظيفه را دارند. البته استادان محترم هم بايد بدانند كه تخريب نشود. بيان انتقادي با تخريب فرق مي‌كند؛ بيان انتقادي با كامل كردن پازل دشمن فرق مي‌كند؛ با بدبين كردن مردم يا گستردن بدبيني در فضاي عمومي كشور فرق مي‌كند؛ بايد اين‌جوري نباشد؛ بايد واقعاً دلسوزانه باشد.1 1. 02/06/90 23رمضان المبارك 1432 بيانات در ديدار جمعي از استادان دانشگاه‌ها
ضرورت حضور اعضاي هيئت دولت در جمع نخبگان به منظور تشريح مسائل و ايجاد هم‌افزايي
در ملاقات‌هاي متعددي كه من با نخبگان و زبدگان كشور - دانشگاهي، حوزوي - در سطوح مختلف دارم، مكرر از شما مسئولان محترم گلايه مي‌كنند كه اينها در بين ما نمي‌آيند و با ما در اين زمينه‌ها صحبت نمي‌كنند. اين اشكال بر شما وارد است. من چند روز پيش هم در ديدار اساتيد دانشگاه همين را مطرح كردم. آنها بارها به من گفتند، در آن جلسه هم گفتند؛ من هم مطرح كردم.
خب! جلسة امروز عمدتاً حول و حوش مسائل اقتصادي دور مي‌زند؛ كه اتفاقاً مسئلة اصلي و محوري كشور همين است و يكي از نقاط مهم چالشي كه بين مسئولين در سطوح مختلف وجود دارد و بين بعضي از كساني كه معترضند يا منتقدند، همين مسئلة اقتصاد است. خيلي خب! اين را ببريد در مجموعة نخبگان تشريح كنيد، توجيه كنيد، بيان كنيد. فرض بفرماييد وزير محترم اقتصاد يا رئيس كل بانك مركزي وقتي كه در جمع بزرگي از دانشگاهيان بروند، ممكن است در بين سؤالاتي كه انجام مي‌گيرد يا انتقادهايي كه مي‌شود، احياناً سؤال‌هاي جهت‌دار و انتقادهاي داراي علل غير فني هم وجود داشته باشد؛ باشد، اشكالي ندارد. شما برويد! ... احياناً ممكن است برخي از انتقادها صورت بگيرد كه براي شما مفيد باشد. يعني در زمينة كارهاي زيربنايي، در زمينة كارهاي اقتصادي، در زمينة مسائل مربوط به كار و اشتغال و غيره، اين هم‌افزايي به وجود خواهد آمد. به نظر من اين كار، كار لازمي است؛ من توصيه‌ام اين است. ... اين آمارهاي رقمي و عددي در ذهن متعارف مردم باقي نمي‌ماند؛ خواص و اهل فن بيشتر از اين آمارها استفاده مي‌كنند و روي آنها محاسبه مي‌كنند و نتيجه‌گيري مي‌كنند. خب! سراغ اينها برويد، اينها را در ميان بگذاريد و مطرح كنيد. اينها احياناً بازخوردي خواهد داشت؛ ممكن است اشكالي بكنند، اشكال واردي هم باشد؛ اين به شما كمك خواهد كرد. من اين توصية مؤكد را دارم.2 2. 06/06/90 27رمضان المبارك 1432 بيانات در ديدار رئيس جمهوري و اعضاي هيئت دولت
لزوم استفاده از رويكرد توجيه و تبيين در برخورد با انتقادها
ترس از اين نداشته باشيد كه فلان منتقدي كه احياناً ممكن است مغرض هم باشد، حرفش با حرف شما تطبيق كند؛ خب بكند! چه اشكالي دارد؟ بگوييد: بله! اين انتقادي كه به ما مي‌كنند، وارد است. اين را مطرح كنيد، منتها بگوييد: ما تصميم داريم اين را برطرف كنيم. بگوييد: اين كارها را كرده‌ايم، اين كارها را هم خواهيم كرد. اين توصية من است.
البته در برخورد با انتقادهايي كه احياناً در رسانه‌ها و روزنامه‌ها يا بعضي از مراكز قانوني نسبت به دولت انجام مي‌گيرد، دو جور رويكرد مي‌شود داشت: يك رويكردِ توجيه و تبيين كننده است؛ اين خوب است. يك رويكردِ مخاصمه است؛ اين خوب نيست. اين‌جور نباشد كه شما بگوييد چون به دولت حمله مي‌كنند، چون انتقاد مغرضانه مي‌كنند، پس ما هم بايستي اين‌جوري برخورد كنيم؛ نه! تبيين كنيد؛ بله! تبيين كار لازمي است. راه تبيين هم همين است كه در جلسات عمومي با مردم، بيان كنيد، روشن كنيد؛ سؤالات را مطرح كنند، شما جواب بدهيد، اينها تبيين مي‌شود؛ در رسانه‌ها هم پخش شود. اگر چنانچه تبيينِ خوب انجام بگيرد، غرض‌ورزيِ غرض‌ورزان به جايي نخواهد رسيد.2 2. 06/06/90 27رمضان المبارك 1432 بيانات در ديدار رئيس جمهوري و اعضاي هيئت دولت
ضرورت بيان توأَمان نقاط قوت و ضعف
نقاط قوّت را براي مردم بيان كنيد؛ نقاط ضعف خودتان را هم بيان كنيد؛ اين مهم است؛ اين تأثير مي‌گذارد! امروز مثلاً در بين گزارش‌هاي دوستان، من مواردي را ديدم كه به نقطة ضعف اشاره كردند؛ منتها با اين بيان كه: «اين كارها بايد انجام بگيرد». اين «بايد» نشان دهندة نياز به كاري است كه بايد بشود و نشده! اين را صريح بگوييد. بگوييد اين كار را بايد مي‌كرديم، تا حالا نتوانسته‌ايم بكنيم. كسي بر اساس نتوانستن، كسي را مؤاخذه نخواهد كرد. مي‌گويد: خب! در قبال اين ده تا كاري كه انجام گرفته، اين دو تا، سه تا، پنج تا كار هم انجام نگرفته؛ بنا داريم اينها را هم انجام بدهيم. اين را بيان كنيد، اين را صريحاً بگوييد؛ اشكالي ندارد.2 2. 06/06/90 27رمضان المبارك 1432 بيانات در ديدار رئيس جمهوري و اعضاي هيئت دولت
تدبير ش 72
همة نقاط قوّت و ضعف را بايد بدانيم
در اين دوره، در اين سي و چند سال، زندگي ما تحت تأثير همين خطوط اساسي قرار گرفته است. ما پيشرفت‌هايي داشتيم، ضعف‌ها و نقص‌هايي هم داشتيم. پيشرفت‌هايمان را بايد بشناسيم؛ ضعف‌هايمان را هم بايد بشناسيم. اگر ضعف‌هاي خودمان را پنهان كنيم، نشناسيم، تجاهل كنيم، اين ضعف‌ها خواهد ماند؛ نهادينه خواهد شد؛ برطرف نخواهد شد. همة نقاط قوّت و ضعف را بايد بدانيم. نقاط مثبت و منفي هر دو هست؛ افت و خيز هست؛ اما حركت ادامه داشته است؛ اين مهم است. جوان‌هاي عزيز ما بدانند! در طول اين سي و دو سه سال مواردي شده است كه ما ضعف نشان داديم؛ اين حركت افت و خيز داشته است. هميشه يك‌جور نبوده است؛ گاهي سرعت و شتاب، گاهي كمتر، اما حركت هرگز متوقف نشده است و ما در همان جهت اصلي پيش رفتيم؛ كه امروز محصول آن را داريم مشاهده مي‌كنيم.5 14/11/90 خطبه‌هاي نماز جمعه تهران
ضعف‌ها را بايستي از بين ببريم
ما البته ضعف‌هايي هم داريم؛ اين ضعف‌ها را بايستي از بين ببريم. ... ضعف‌هاي ما خطرهايي است كه در سر راه ماست و در اين مدت وجود داشته است و بايد بعدها جلوِ اينها را بگيريم. اولين ضعف ما گرايش به دنياطلبي بود كه گريبان بعضي از ما را گرفت. بعضي از ما مسئولين دچار دنياطلبي شديم؛ دچار ماديگرايي شديم؛ براي ما ثروت، تجمل، آرايش، تشريفات و اشرافيگري يواش يواش از قبح افتاد. وقتي ما اين‌جور شديم، اين سرريز مي‌شود به مردم. ميل به اشرافيگري، ميل به تجمل، ميل به جمع [كردن] ثروت و استفادة از ثروت به شكل نامشروع و نامطلوب، به‌طور طبيعي در خيلي از انسان‌ها هست. وقتي ما خودمان را ر‌ها كرديم، ول كرديم، دچار شديم، اين سرريز مي‌شود به مردم؛ در مردم هم اين مسئله پيدا مي‌شود.5 14/11/90 خطبه‌هاي نماز جمعه تهران
مسئولين كشور بايد احساس مسئوليت كنند
همة ما بايد احساس مسئوليت كنيم؛ بخصوص مسئولين كشور و خدمتگزاران مردم بايد احساس مسئوليت كنند. تقصيرها را گردن هم نيندازيم. اين‌جور نباشد كه اگر يك جا يك نقصي پيدا شد، مجلس بگويد تقصير دولت است، دولت بگويد تقصير مجلس است، آن يكي بگويد تقصير قوة قضائيه است؛ نه! حدود مشخص است. قانون اساسي خطوط را مشخص كرده است. وظايف همه معلوم است. رهبري مسئوليت دارد؛ دولت مسئوليت دارد؛ مجلس مسئوليت دارد؛ قوة قضائيه مسئوليت دارد؛ نيروهاي نظامي مسئوليت دارند؛ دستگاه‌هاي اجرايي هر كدام مسئوليت‌هايي دارند؛ به گردن هم نيندازيم. اشكالي به‌وجود مي‌آيد، متوجه رهبري است؛ رهبري متواضعانه قبول كند كه اين اشكال متوجه اوست و سعي كند آن را برطرف كند. اين يكي از اساسي‌ترين كارهاست.5 14/11/90 خطبه‌هاي نماز جمعه تهران
تدبير ش 78 شهريور و مهر 91
بررسي و ارزيابي نقاط قوّت‌ و ضعف
هفتة دولت ... در واقع يك فرصتي است؛ نه فقط فرصت ارائة گزارش و كارهايي كه انجام گرفته، تا ذهن مردم با حقايق آشنا شود - كه اين البته لازم است - بلكه علاوة بر اين، فرصت ارزيابي دروني خود مسئولان قوة مجريه است؛ قوّت‌ها و ضعف‌ها را واقعاً بررسي كنند، ارزيابي كنند و بشناسند آنچه را كه ماية پيشرفت آنها شده، آنها را تقويت كنند؛ و همچنين آنچه را كه ماية عقب‌‌ماندگي‌‌ها و ضعف‌هايي شده كه در جامعه و در زندگي مردم هم مشهود است، برطرف كنند. يعني اين فرصت هفتة دولت را براي خودتان هم يك فرصتي بدانيد؛ به‌خصوص كه امسال، سال آخر اين دولت است.1 1. 02/06/91 بيانات در ديدار رئيس‌جمهوری و اعضاي هيات دولت
تدبير ش 78 شهريور و مهر 91 حذفيات نشريه
تكيه بر نقاط قوّت و برطرف كردن ضعف‌ها
نقاط قوّتي وجود دارد؛ ضعف‌هايي هم وجود دارد. در جمع‌‌بندي نقاط قوّت و نقاط ضعف، وقتي ما نگاه مي‌كنيم، ترجيح را به نقاط قوّت مي‌دهيم؛ ليكن اين معنايش اين نيست كه ما ضعف‌ها را نبايد برطرف كنيم. ... از اين نقاط قوّتي كه به نظر من روي آن بايد تكيه كرد، مسئلة برجسته شدن ارزش‌هاي انقلاب است. در اين سال‌هايي كه دولت نهم و دولت دهم بر سر كار بودند تا امروز، گفتمان انقلاب و ارزش‌هاي‌‌انقلاب و چيز‌هايي كه امام به آن توصيه مي‌كردند و ما آنها را از انقلاب آموختيم، خوشبختانه كاملاً برجسته شده: مسئلة ساده‌‌زيستي مسئولان، استكبارستيزي، افتخار به انقلابيگري. يك دوره‌‌اي بر ما گذشت كه اسم انقلاب و انقلابيگري و اينها به انزوا افتاده بود؛ سعي مي‌كردند به‌عنوان يك ارزش منفي يا ضد ارزش، از اين چيزها ياد كنند؛ مقاله مي‌نوشتند، حرف مي‌زدند، گفته مي‌شد. امروز خوشبختانه اين‌جور نيست، درست به‌عكس است؛ گرايش عمومي مردم و مسئولان كشور به حركت انقلابي، جهت‌گيري انقلابي، ارزش‌هاي انقلابي و مباني انقلاب است. اين را توجه داشته باشيد كه يكي از عوامل گرايش مردم به دولت، همين‌هاست؛ يعني مردم به اين ارزش‌ها اهميت مي‌دهند. مسئلة دعوت به عدالت، مسئلة ساده‌‌زيستي، دور بودن مسئولان از تجمل؛ اينها خيلي چيزهاي مهمي است.1 1. 02/06/91 بيانات در ديدار رئيس‌جمهوری و اعضاي هيات دولت
تدبير ش 81 اسفند 91 و فروردين 92
لزوم محاسبة نفس ملي
توفيق بزرگي است كه در عيد نوروز، در كنار شادي‌ها و زيبايي‌هايي كه در طبيعتِ نوروز وجود دارد، اين فرصت، هر ساله براي ما دست مي‌دهد كه در چنين روزي در جمع شما مردم، به مسائل كشور و ارزيابي وضع كنوني خود و نگاه به گذشته و آيندة خود بپردازيم؛ با يك نگاه اجمالي، وضع دخل و خرج يك‌سالة خودمان را در ابعاد كلان ملي بررسي كنيم، محاسبه كنيم؛ محاسبة نفس ملي، محاسبة نفس عمومي. همچنان كه در مسائل شخصي، محاسبة نفس براي ما لازم است - كه فرمود: «حَاسِبُوا اَنفُسَكُم قَبلَ اَن تُحاسَبُوا»؛(بحارالانوار، ج 67، ص 265) بايد محاسبة كار خود و اعمال خود و حركات شخصي خود را داشته باشيم - محاسبة ملي هم يك كار با‌اهميت و پرارزش است؛ خودمان را محاسبه كنيم، به خودمان نگاه كنيم؛ آنچه را كه بر ما گذشته است، بار ديگر مورد نظر قرار دهيم؛ از آن درس و عبرت بگيريم، براي آينده بهره ببريم.15 15. ۹۲/۰۱/۰۱ بيانات در حرم مطهر رضوي
ضرورت برنامه‌ريزي و تلاش مسئولان براي حل مشکلات اقتصادي (تکرار در ط1)
برخي از مشکلات اقتصادي [و معيشتي مردم] ناشي از تحريم‌هاست و برخي هم مربوط به مديريت‌ها و سياست‌هاي اقتصادي است؛ اما نکتة مهم اين است که اين مشکلات قابل حل هستند. ... من به مسئولان براي حل موضوع گراني توصية مؤکد کرده‌ام و اکنون آنها بايد گزارش دهند که چه کرده‌اند؟ ... مسئولان بايد براي حل اين مشکلات، برنامه‌ريزي و تلاش کنند؛ زيرا اين مشکلات قطعاً قابل حل هستند.9 9. ۹۱/۱۲/۱۷ (گزارش خبري) بيانات در ديدار رئيس و اعضاي مجلس خبرگان رهبري
تدبير ش 82 ارديبهشت و نيمه اول خرداد92
ضرورت مراقبت از خود در امتحا نهاي بزرگ و مقاطع حساس
فرصت نمايندگي مردم، يك فرصت مغتنمي است. ... ولي بايد توجه داشت كه اين فرصت، امتحان بزرگي هم هست. ما در حال امتحان دادنيم. در برجستگيهاي دوران زندگي است كه امتحانهاي سخت پيش ميآيد. در روال عادي زندگي امتحان هست، ليكن امتحانهاي برجسته و نفسگير معمولاً مال آنجايي است كه انسان وارد مقاطع حساس ميشود؛ كه از جملهاش همين مسئوليتهاي ماست. گاهي يك نفر سالهاي طولاني از عمر خود را با امانت و طهارت گذرانده است، بعد ميرسد به يك مقطع امتحان؛ اگر نتواند در اين مقطع امتحان، توانايي خودش را در مهار نفس نشان دهد، لغزش پيدا خواهد كرد. اين مقطع حساس، نمايندگي مجلس است؛ مسئوليتهاي دولتهايي است؛ مسئوليتهايي از قبيل مسئوليت اين بندة حقير است. اينها آن مقاطع حساس زندگي ماست؛ اينجاها بايد مواظب خودمان باشيم، مراقب باشيم. گاهي انسان در حال عادي زندگي، خوب زندگي ميكند؛ اما وقتي به پرتگاه رسيد، وقتي به نقطة حساس رسيد، وقتي به پيچ خطرناك رسيد، نميتواند درست كنترل كند. اين را بايد به ياد داشته باشيم. «فِي تَقَلُّبِ الأَحْوَالِ عِلْمُ جَوَاهِرِ الرِّجَالِ»؛(نهج‌البلاغه، حكمت ۲۱۳) ما خودمان را هم در يك چنين مقاطعي ميتوانيم درست محك بزنيم. معمولاً انسان به خودش خوشبين است. ما عيبهاي خودمان را نميبينيم؛ معمولاً محسّنات خودمان را بزرگتر از آنچه كه هست، ميبينيم. اينطور جاها وقتي كه بين خودمان و خدا خلوت كنيم، ميتوانيم ضعفهاي خودمان را، نقصهاي خودمان را پيدا كنيم. يك جا پول هست، يك جا قدرت هست، يك جا وجاهت هست، يك جا شهوات جنسي هست؛ اينها امتحانهاي سخت است. آنچه كه براي نمايندگان محترم مجلس، براي مسئولان دولتي، براي مسئولان قضايي، براي نيروهاي مسلح، براي روحانيون، براي آن كساني كه مجموعهاي از اينها را با هم دارند، مهم است، اين است كه با ديد نافذِ خودشان مواقع امتحان و مواضع امتحان را بشناسند؛ بدانند كه اين نقطه، نقطة امتحان است؛ غفلت نكنيم. اگر توانستيم از اين پيچ خطرناك، از اين نقطة حساس، از اين لب پرتگاه بسلامت عبور كنيم، خدا را شاكر باشيم، سپاسگزار باشيم. اين، آن نقطة اصلي و حرف اصلي ما با شما برادران و خواهران عزيز است.11 11. ۹۲/۰۳/۰۸ بيانات در ديدار نمايندگان مجلس شوراي اسلامي
معناي در رأس امور بودن مجلس
مجلس قطعاً در رأس امور است - همان‌طور كه امام(ره) فرمودند - اما اين را هم توجه كنيد كه «مجلس در رأس امور است» معنايش اين نيست كه هر يك نمايندهاي در رأس امور است! «مجلس» در رأس امور است؛ يك نماينده، يك نماينده است. يعني نمايندة محترم و عزيزي كه مردمِ يك جمع و گوشهاي از كشور با شوق و با شور جمع شدند و او را فرستاده‌اند مجلس، تصور نكند كه او در رأس امور است؛ نه! «مجلس» در رأس امور است! برخوردش را اين‌جوري مقايسه كند.11
11. ۹۲/۰۳/۰۸ بيانات در ديدار نمايندگان مجلس شوراي اسلامي
تدبير ش 83 نيمة دوم خرداد، تير و مرداد 92
پرهيز از شتابزدگي در انتقاد و قضاوت
ادارة امور كشور، ... كار سختي است. از دور مي‌شود نشست ايرادگيري كرد. مكرر ما مثال زديم: يك نفر كنار استخر بنشيند و از آن كسي كه از طبقة چندمِ اين سكّو دارد در آب شيرجه مي‌زند، ايراد بگيرد؛ كه بله اينجا پايش كج شد، اينجا دستش راست نبود، خوب نيامد. ايراد گرفتن، آسان است؛ اما اگر قرار باشد خود ما برويم آن بالا و بخواهيم شيرجه بزنيم، مي‌بينيم جرأت نمي‌كنيم. ايراد گرفتن و اعتراض كردن، آسان است. نمي‌گوييم كسي ايراد نگيرد، انتقاد نكند، اعتراض نكند؛ چرا! انتقاد كردن و اعتراض كردنِ سالم قطعاً براي پيشرفت كار كشور مفيد است؛ اما اين را هم بايد توجه داشت كه كار اجرايي سخت است. حالا بحمدالله مردم يك رئيس جمهور انتخاب كرده‌اند؛ بايد همه به اين رئيس جمهور كمك كنند. توقعات را هم نبايد زياد دامن زد، نبايد در قضايا زياد شتابزده برخورد و قضاوت كرد، تا ان‌شاءالله كارهاي مهم كشور انجام شود.6 6. ۹۲/۰۴/۰۵ بيانات در ديدار مسئولان و كاركنان قوة قضائيه‌ در آستانة سالروز حادثه هفتم تیر و روز قوه قضائیه
رعايت انصاف در بيان نقاط قوت و ضعف(تکرار در و4)
من در مورد اظهاراتي هم كه نامزدهاي محترم در تلويزيون كردند - قبل از انتخابات عرض كردم - عرايضي دارم؛ فعلاً خيلي مجال نيست انسان تفاصيل را بگويد؛ ليكن يكي از حرف‌هاي ما همين است. بله! نقاط ضعفي وجود دارد، اما نقاط قوّت را هم بايد ديد. دولت كنوني هم نقاط قوّت فراواني دارد، گيرم نقاط ضعفي هم وجود دارد. كدامِ ما در كار كردمان، در عملمان، نقطة ضعف نداريم؟ نقاط قوّت را هم بايد ديد. كارهاي مهمي در كشور انجام گرفته است. خدماتي كه شده، كارهاي زيربنايي‌اي كه انجام گرفته، سازندگي‌هايي كه انجام گرفته، اينها را نبايد نديده گرفت. اينها در اظهارات نامزدهاي محترم، در برنامه‌هاي دو سه هفته‌اي تبليغات انتخابات، غالباً نديده گرفته مي‌شد. چقدر خوب بود وقتي كه مثلاً معضل اقتصادي را بيان مي‌كنند، گراني را بيان مي‌كنند، تورم را بيان مي‌كنند - كه البته اينها واقعيت هم دارد - در كنارش كارهايي كه انجام گرفته است، زحماتي كه كشيده شده، اينها را هم بيان مي‌كردند. اين‌جور برخورد كردن، انصاف است. انسان بايد هم جهات مثبت را ببيند، هم جهات منفي را ببيند. البته بديهي است كسي كه خود را به مردم عرضه مي‌كند، اشكالات موجود را مي‌بيند، به مردم هم مي‌گويد، اين ايرادي ندارد؛ اما در اين زمينه نبايد مطلق نگاه كرد و فكر كرد؛ نقاط مثبت هم بايد گفته شود، نقاط منفي هم گفته شود.6 6. ۹۲/۰۴/۰۵ بيانات در ديدار مسئولان و كاركنان قوة قضائيه‌ در آستانة سالروز حادثه هفتم تیر و روز قوه قضائیه
ضرورت گزارش دادن كارها
امروز من اصرار داشتم ... كه دوستان صحبت كنند و گزارش دهند؛ چون روزهاي آخر اين دولت و ايام مناسبي است براي اينكه از مجموعة كارهايي كه در اين دولت شده - البته بهعنوان يك نمايي، يك نمونهاي - گزارشي ارائه شود. ما دوست داريم كه اين اظهاراتي كه امروز اينجا شد، به سمع مردم عزيزمان هم برسد؛ هم خواص و كساني كه اهل فنّ‌اند و آشنا هستند، مطلع شوند ... هم عموم مردم مطلع شوند و بدانند؛ اگرچه برخي از كارها جلوي چشم است. البته مخالفين و كساني كه بياطلاعاند - بعضي از دستگاههاي رسانهاي خارجي مغرض، و گاهي بعضي در داخل – برخي از چيزهايي را كه جلوي چشم هم هست، انكار مي‌كنند. يعني كاري انجام گرفته، جلوي چشم است، همه ميبينند، منعكس شده، اين را دوست دارند انكار كنند. كاري به اين نداريم كه حالا بعضيها ممكن است نگاه خوشبينانهاي يا دوستانهاي يا منصفانهاي نداشته باشند؛ بالاخره در فضاي عمومي كشور بايد اينها گفته شود و ثبت شود؛ اينها بسيار مهم است.8 8. ۹۲/۰۴/۲۳ بیانات در آخرین دیدار رئیس جمهور و هیئت دولت دهم، پنجم ماه مبارك رمضان‌ ۱۴۳۴
تدبير ش89 - تير و مرداد 93
نقد بايد منصفانه، محترمانه، دلسوزانه باشد تکرار در ساير
اين را همه بدانند: بنده دولت را حمايت مي‌کنم. من از همة تواني که در اختيارم هست، استفاده خواهم کرد براي کمک به دولت. دولت را تأييد مي‌کنم. حمايت مي‌کنم. مثل همة دولت‌هاي گذشته. نسبت به مسئولان بلندپاية دولت - آنهايي که مي‌شناسم - اعتماد دارم. همة دولت‌هايي که بعد از انقلاب سر کار آمدند، دولت‌هاي منتخب مردم‌اند و بنده در همة اين دوره‌ها - آن‌وقتي که مسئوليت داشتم - از همة اين دولت‌ها حمايت کردم. همة دولت‌ها هم نقاط مثبتي دارند، [هم] نقاط منفي‌اي دارند؛ هيچ دولتي نيست که بگويد: من همة نقاطم مثبت است يا کسي بگويد همة نقاطش منفي است؛ نه، مثبت و منفي مخلوط است. البتّه نسبت به دولت‌هاي گذشته، بهتر اين است که نقد به صورت کارشناسي انجام بگيرد؛ نقد در منبرهاي عمومي خيلي مصلحت نيست؛ نسبت به دولت کنوني هم نقد بايد منصفانه، محترمانه، دلسوزانه باشد؛ به معناي مچ‌گيري، به معناي اذيت کردن نباشد.5 5. ۹۳/۰۴/۱۶ بيانات در ديدار مسئولان نظام(در نهمين روز ماه مبارک رمضان ۱۴۳۵)
تدبير ش90 – شهريور و مهر 93
توصيه‌هاي مهم به دولت تکرار در ه1- د6
آقاي رئيس‌جمهور از برخي انتقادها ناراحت‌اند که البته در برخي موارد هم واقعاً حق با ايشان است و برخي انتقادها، تند و گاهي غيرمنصفانه هستند. ... لزومي ندارد که انسان بخواهد به هر مطلب يا انتقادي، پاسخ دهد زيرا در برخي موارد سکوت بهتر است ضمن آنکه هر حرفي هم که بر ضد ما زده شود اينگونه نيست که حتماً در ذهن افراد جامعه تأثير بگذارد و مورد قبول قرار گيرد. ... انتقاد بايد باشد اما انتقاد بايد با لحن خوب و منصفانه باشد و هدف از آن نيز بي‌آبرويي و سبک کردن طرف مقابل نباشد که اين روش قطعا غلط است. ... پاسخ به انتقادها هم بايد منطقي و با خونسردي داده شود. ... انتقادهاي منصفانه دشمني نيست بلکه کمک به دولت است. ... يکي از مسائل بسيار مهم کنوني، آرامش رواني موجود در جامعه است که بايد حفظ شود. ... انصاف در انتقاد از اقدامات و سياست‌هاي دولت‌هاي گذشته[رعايت شود]. ... همواره دولت‌ها نسبت به دوره‌هاي گذشته خود منتقد بوده‌اند که ايرادي هم ندارد اما اين انتقاد نبايد حالت اغراق‌آميز و تخريب پيدا کند زيرا در روحيه مردم تأثير بد مي‌گذارد و آنان را نسبت به آينده نيز نامطمئن مي‌کند. ... اگر در اين اظهارنظرها بي‌انصافي شود، قطعاً در آينده نيز نسبت به عملکرد ما هم بي‌انصافي خواهد شد. اگر برخي سياست‌ها يا عملکردهاي دوره گذشته را قبول نداريم، بهترين شيوه، اصلاح آن در عمل است و اين روش، بهتر از اظهار نظر است.2
2. 05/06/93 (گزارش خبري) بيانات در ديدار رئيس‌جمهور و اعضاي هيئت دولت
ضرورت وحدت و همدلي در حمايت و کمک به دولت تکرار در و3
مسئلة وحدت و همدلي در کشور بسيار مهم است. اختلاف سليقه در زمينه‌هاي سياسي - در زمينه‌هاي سياسي خُرد و کلان - وجود دارد، امّا اين اختلاف‌ها نبايد وحدت کشور را و همدلي کشور را از بين ببرد. همه بايستي با هم باشند! يکي از نقاط مهم اين است که از مسئولان هم همه بايد حمايت کنند. حمايت منافات ندارد با اينکه شما يک ايرادي هم به فلان مسئول، يا دولت، يا قوّة قضائيه، يا مجلس داشته باشيد، امّا حمايت بايد به‌هرحال انجام بگيرد. ... من يادم مي‌آيد، گاهي خدمت امام افرادي مي‌آمدند از دولت و از بعضي از نواقص و مانند اينها گلايه مي‌کردند که مثلاً فلان‌جا اين کار انجام گرفته؛ امام در جواب اينها مي‌گفتند: آقا! ادارة کشور کار سختي است!
واقع قضيه هم همين است: مديريت دستگاه‌ها، کار سختي است. يک نفري ممکن است از جهت فکري، از جهت عملي، از جهت سلامت رفتاري، هيچ عيب و نقصي هم نداشته باشد، امّا دستگاهي که زير نظر اوست، مشکلاتي پيدا بکند. اين پيش مي‌آيد. يعني واقعاً فراگيري و شمول همة اطراف و جوانب قضايا، کار آساني نيست؛ پيش مي‌آيد ديگر! حالا مشکلاتي هم هست. البتّه کسي با انتقاد کردن مخالف نيست - ايراد کردن، انتقاد کردن، نقاط ضعف برنامه‌ها و سياست‌هاي اجرايي را مطرح کردن؛ کسي منکر اينها نيست - امّا اينها نبايد به معناي تخريب و ايستادگي در مقابل تلاش و امثال اينها باشد. حمايت و کمک به دولت و دستگاه‌هاي اجرايي و عملياتي را، همه بايستي وظيفة خودمان بدانيم که ان‌شاءاللَّه انجام بگيرد.3 3. ۹۳/۰۶/۱۳ بيانات در ديدار با اعضاي مجلس خبرگان رهبري
تدبير ش93 – اسفند93 و فروردين94
رعايت بايدها و نبايدها در انتقاد ملت و دولت از يکديگر
هر دولتي منتقديني دارد، اين دولت هم منتقديني دارد، دولت‌هاي قبلي هم هرکدام انتقادکنندگاني داشتند؛ تا اينجاي قضيه هيچ اشکالي ندارد. کساني هستند که اين روش را قبول ندارند، اين رفتار را قبول ندارند، اين حرف را قبول ندارند، اين سياست را قبول ندارند؛ اينها منتقدند و انتقاد مي‌کنند، مانعي ندارد؛ امّا انتقادها بايد در چهارچوب منطقي باشد. خود بنده هم به دولت‌هاي گوناگون انتقادهايي داشتم، اين انتقادها را همواره هم تذکّر داده‌ام، در هيچ موردي از آنچه به نظر من عيب بوده و جاي انتقاد بوده است، از تذکّر خودداري نکردم؛ منتها اين تذکّرات را در وضع مناسب و در موقعيت مناسب و با شکل مناسب داديم؛ يا پيغام داديم، يا حضوري گفتيم، يا اصرار کرديم. تذکّر‌دادن هيچ اشکالي ندارد امّا اين تذکّر بايستي جوري باشد که اعتماد عمومي را از کساني‌ که مسئول‌اند و مشغول کارند، سلب نکند؛ تذکّر دادن بايد جوري باشد که موجب بي‌اعتمادي عمومي نشود، اهانت وجود نداشته باشد و روش‌هاي خشم‌آلود وجود نداشته باشد؛ همه با برادري اسلامي به مسئلة ارتباطِ ميان دولت و ملّت نگاه کنند و با آن شيوه ‌رفتار بکنند.
البتّه اين طرفيني است. من، هم به مردم اين توصيه را عرض مي‌کنم که با دولت بايستي مهربانانه و با نگاه همراهي و همدلي سخن گفت، هم به مسئولان کشور در سه قوّه اين را تأکيد مي‌کنم که آنها هم بايد با منتقدين خود و با کساني که از آنها انتقاد مي‌کنند، رفتار مناسبي داشته باشند، آنها را تحقير نکنند، به آنها اهانت نکنند؛ تحقير مخالفان از سوي مسئولان، خلاف تدبير و خلاف حکمت است. من مردم عزيزمان را به بي‌تفاوتي دعوت نمي‌کنم، به نظارت نکردن دعوت نمي‌کنم؛ آنها را به اهتمام در مسائل اساسي کشور دعوت مي‌کنم؛ امّا اصرار مي‌کنم که برخوردها نه از سوي مردم نسبت به مسئولين و نه از سوي مسئولين نسبت به منتقدين، تخريبي نبايد باشد؛ نه تحقير باشد، نه اهانت باشد. ممکن است در يک قضيه‌اي، يک عدّه‌اي دغدغه داشته باشند؛ دغدغه داشتن جرم نيست؛ دلواپس بودن جرم نيست. مي‌توانند کساني حقيقتاً نسبت به يک مسئلة مهم و حسّاس کشور، احساس دلواپسي و دغدغه‌مندي کنند؛ هيچ مانعي ندارد؛ امّا اين به‌معناي متّهم کردن نباشد، به‌معناي ناديده گرفتن زحمات و خدمات نباشد. از آن طرف هم دولت و طرف‌داران دولت به کساني که ابراز دغدغه و دلواپسي مي‌کنند، بايستي اهانتي نکنند. من اين را صريحاً به ملّت عزيزمان عرض مي‌کنم قبلاً هم گفتم من از همة دولت‌ها در دوران مسئوليت خودم حمايت کردم؛ از اين دولت هم حمايت مي‌کنم. هرجا هم لازم باشد تذکّر مي‌دهم؛ البتّه چک سفيد امضا هم به کسي نمي‌دهم. نگاه مي‌کنم به عملکردها و برحسب عملکردها قضاوت مي‌کنم و به توفيق الهي و به کمک الهي، برحسب عملکردها هم عمل خواهم کرد. اين مطلب اوّل در توضيح و تبيين آنچه به‌عنوان شعار سال همدلي و هم‌زباني ميان دولت و ملّت مطرح کرديم؛ همدل باشند، هم‌زبان باشند و همکاري کنند و در کنار هم به سوي رفع مشکلات حرکت کنند.9 9. ۹۴/۰۱/۰۱ بيانات در حرم مطهر رضوي در اولين روز سال ۱۳۹۴
استفاده از افراد مطّلع و امين و از نظرات منتقدين تکرار در د5 - د6
اين عرايض ما[مربوط به مسئلة هسته‌اي] است، ... امّا حالا اين خواسته‌ها را اينها با کدام شيوة مذاکراتي مي‌توانند تأمين کنند، اين به عهدة خودشان است؛ بروند بنشينند شيوه‌هاي درست مذاکراتي را پيدا کنند، از آدم‌هاي مطّلع و امين بهره‌مند بشوند، از نظرات منتقدين مطّلع بشوند و آنچه را لازم است انجام بدهند.12 12. ۹۴/۰۱/۲۰ بيانات در ديدار جمعي از مداحان اهل‌بيت(ع) به مناسبت ميلاد فاطمة زهرا(س)
تدبير ش94 – ارديبهشت و خرداد 94
سال آخر دوران پاسخگويي تکرار در الف1
سه سال از دوران اين مسئوليت[نمايندگي مجلس] و اين فرصتي که شما داشتيد گذشت؛ ... اين سه سال فرصت تمام شد، حالا دوران پاسخگويي شروع شد. وقتي که کاري را به انسان محوّل کردند، تمام شد و بيرون آمد، حالا بايد بگويد که چه‌کار کرده؟ مسئوليتِ سنگين اين‌طور است‌. سؤال، نه سؤال مردم، آن را انسان يک‌جوري مي‌تواند رفع و رجوع کند؛ نه! سؤال ملأ اعلي‌، سؤال کساني که: «لا يعزُبُ عَنهُ مِثقالُ ذَرَّةٍ فِي السَّموتِ و لا فِي الاَرض»،(سبأ ۳) سؤال آن کسي که بر دل‌هاي ما هم حاکم است، عالِم است، چه برسد بر عمل‌هاي ما؛ اين شروع مي‌شود؛ بايد خود را آماده کرد براي پاسخگويي؛ خودمان را بايد آماده کنيم براي پاسخگويي؛ تلاش کنيم. حالا بالاخره خداي متعال هم «غَفورٌ رَحيم»(بقره ۲۱۸) است. لکن اين غفران و رحمت، براي تنبل‌ها، براي بي‌اعتناها، براي لاابالي‌ها خيلي بعيد است؛ براي کسي است که زحمت بکشد، تلاش کند. بالاخره:
بـه راه باديـه رفتن به از نشستن باطل‌ که گر مراد نجويم به‌قدر وسع بکوشم(سعدي)
اين يک سال را مغتنم بشمريد؛ يک سال ديگر از اين فرصت هنوز باقي است؛ نمي‌دانيد و نمي‌دانيم که آيا اين فرصت بار ديگر نصيب بنده و شما خواهد شد يا نه. اين يک سالي که حالا فرصت هست ـ به حسب ظاهر فرصت هست؛ حالا اجل هم که دست خدا است ـ مغتنم بشمريم، تلاش کنيم، کار کنيم، زحمت بکشيم. با همين معيارها، با همين ميزان‌ها، با ميزان رعايت حقّ الهي، لسان صادق، نظر حق، دل شائق، با اين ميزان‌ها حرکت بکنيم.10 10. 06/03/94 بيانات در ديدار نمايندگان مجلس شوراي اسلامي در آغاز چهارمين سال دورة نهم مجلس شوراي اسلامي
تدبير ش95 – تير و مرداد 94
آساني انتقاد:
نکتة سوّم در مورد منتقدين محترم است. بنده با انتقاد مخالف نيستم، عيبي ندارد، انتقاد لازم است و کمک‌کننده است، منتها اين را همه توجّه داشته باشند که انتقادکردن آسان‌تر از عمل‌کردن است. عيب‌هاي طرف مقابل را در آن عرصه‌اي که قرار دارد، ما راحت مي‌بينيم، درحالي‌که خطرات او، دشواري‌هاي او، نگراني‌هاي او، مشکلات او را انسان نمي‌بيند. مثل اين است که شما کنار يک استخري ايستاده‌ايد، داريد تماشا مي‌کنيد؛ يک‌نفر هم رفته است روي ارتفاع، از ده‌متري مي‌خواهد شيرجه بزند. خب! شيرجه مي‌زند، شما که اينجا کنار استخر ايستاده‌ايد، مي‌گوييد هان! اين پايش خم شد، زانويش خم شد؛ اين يک اشکال. بله، اين اشکال است امّا شما زحمت بکشيد از اين دايو برويد بالا، سرِ آن ده‌متري به آب يک نگاهي بکنيد، آن‌وقت قضاوت بکنيد! انتقادکردن آسان است. [البتّه‌] اين حرف من مانع از انتقاد نشود؛ انتقاد بکنيد لکن توجّه داشته باشيد که انتقادها با لحاظِ اين معنا باشد که آن طرف مقابل بعضي از عيوبي را که ما در انتقادمان ذکر مي‌کنيم ممکن است مي‌دانند، [امّا] خب به اين نتيجه رسيده‌اند يا ضرورت‌ها آنها را به اينجا کشانده يا به هر دليل ديگري. البتّه بنده نمي‌خواهم بگويم اينها معصوم‌اند؛ نه، معصوم نيستند؛ ممکن است انسان يک‌جاهايي در تشخيص، در عمل خطا هم بکند، امّا مهم اين است که به امانت اينها و به ديانت اينها و به غيرت اينها و به شجاعت اينها ما اعتقاد داريم. اين سه نکتة لازمي که در مقدّمة عرايضم عرض کردم.1 1. 02/04/94 بيانات در ديدار مسئولان نظام
نقد و قضاوت مسئولان
در فرمان امام عليA به مالک اشتر ... قضاوت منصفانه درباره مسئولان قبلي ... مورد تأکيد است. ... مردم در «قضاوت‌هاي با فکر و تأمل و جمع بندي شده»، اشتباه نمي‌‌کنند. بنابراين، از اينگونه قضاوت‌هاي مردم مي‌‌‌توان فهميد که کدام مسئول صالح است و کدام نه!.8 8. 23/04/94 (گزارش خبري) بيانات در ديدار رئيس‌جمهور و اعضاي هيئت دولت
 

حفظ روحیه جوانی تا دردست گرفتن مدیریت ها ی آینده
بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان 1397/3/7
اینکه من بارها میگویم فردا مال شما است و شما خودتان را باید آماده کنید برای مدیریّت فردا، این تعارف نیست، این شوخی نیست، این واقعیّت است؛ البتّه مراقب باشید که بر همین صراط مستقیم پیش بروید؛ یعنی همین انگیزه را حفظ کنید. خیلی‌ها بودند و هستند که یک روز با شور و احساس و هیجان حرف میزدند، بعد مثلاً در شرایط دیگری، شکل دیگری شدند؛ مراقب باشید این‌جوری نشود؛ یعنی حرکت، یک حرکت مستمر، خستگی ناپذیر، با تکیه به کمک الهی و به امید رسیدن به ثواب الهی باشد؛ این‌جوری حرکت بکنید که آن‌وقت حرکت تان در جهت درست باقی خواهد ماند؛ آن‌وقت فردای این کشور که دست شمایی است که امروز دارید به اوضاع انتقاد میکنید، فردای خوبی خواهد بود؛ با همین انگیزه وقتی شما پیش بروید، طبعاً فردای بهتری خواهد بود. خب، پس نتیجه تا حالا این است که با اینکه در بیانات، انتقاد و اعتراض و گله‌گزاری وجود داشت امّا جلسه، مجموعاً حامل یک مژده‌ی بزرگ، یک بشارت بزرگ، یک امیدواری بزرگ است؛ یعنی نشان میدهد که جوانهای ما -لااقل یک جریانی از جوانهای دانشجوی ما- دارای انگیزه، دارای ایمان، دارای غیرت و عازم بر اقدامند؛ این بسیار چیز خوبی است؛ این جلسه‌ی ما، این را نشان داد. کسانی که ناامید‌ند نسبت به آینده، نگاه کنند به این وضعیّت و تصحیح کنند فکر خودشان را.

نقد من به خودمان است
• بیانات در دیداری جمعی از دانشجویان 7/3/1397
• موانعی هم وجود دارد؛ یک عدّه از این موانع، موانع درونی خود ما است؛ حالا میگویند که فلانی همه‌ی اشکالات را می‌اندازد گردن آمریکا و غیره؛ البتّه خدا لعنت کند آمریکا و انگلیس خبیث را، خیلی از مشکلات ما ناشی از آنها است؛ امّا نه، من بیشترین اشکالات را به خودمان میکنم؛ موانع ما، عمدتاً موانع درونی است؛ آنها هم دارند از این موانع درونی سوءاستفاده میکنند؛ موانع درونی وجود دارد.
داشتن روحیه شجاعت در گفتار
• بیانات در دیداری جمعی از دانشجویان 7/3/1397
پس بنابراین، احتیاج است به یادآوری این آرمانها با همان زبان ویژه‌ی جوان مؤمن انقلابی که از خصوصیّاتش صراحت است، از خصوصیّاتش شجاعت در گفتار است؛ اینکه شجاعانه حرف خودش را بزند. امروز نسبتاً همین‌جور هم بود؛ ما احساس کردیم یک انگیزه‌ی شجاعانه‌ای وجود دارد برای اینکه بگویند یک چیزهایی را. اگرچه من بعضی حرفها را قبول ندارم امّا شجاعت را قبول دارم؛ این احساس روحیه‌ِی تهاجم را در جوان دانشجو و جوان انقلابی، من کاملاً قبول دارم. بایستی این ارزشها به‌صورت صریح، هوشیارانه، دائماً مطالبه بشود؛ از سوی جوان پای کار.
 

نقاط قوّت و ضعف را با هم باید دید؛ بعضی هستند نقاط ضعف را می‌بینند، نقاط قوّت را نمی‌بینند
بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت 07/06/1397
در هفته‌ی دولت باید نقاط قوّت و ضعف عمدتاً هم به‌وسیله‌ی خود مسئولین دیده بشود. نقاط قوّت و ضعف را با هم باید دید؛ بعضی هستند نقاط ضعف را می‌بینند، نقاط قوّت را نمی‌بینند. این، خطرش این است که انسان را به بدبینی و ناامیدی می کشاند. اینکه همواره فقط نگاه کنند نقاط ضعف را ببینند و آن نقاط قوّتی که وجود دارد مورد توجّه قرار نگیرد، عیب است؛ هم برای خود مسئول اگر چنانچه این‌جور حرکت بکند عیب است که موجب ناامیدی و دلسردی‌اش می شود، و هم برای کسی که از بیرون دارد نگاه می کند. عکسش هم همین‌جور است؛ اگر فقط نقاط قوّت را ببینیم و نقاط ضعف را نبینیم، اشکالات دیگری را به وجود می‌آورد؛ موجب می شود که نقاط ضعف متراکم بشود، راهِ درست پیموده نشود و انسان به اهداف نرسد؛ لذا باید هم نقاط قوّت را دید، هم نقاط ضعف را دید؛ نقاط قوّت را تقویت کرد، بیشتر کرد، افزایش داد؛ و نقاط ضعف را تا آنجایی که ممکن است انسان بنویسد، یکی‌یکی کم کند. در همه‌ی مسائل این‌جوری است؛ در مسائل شخصی هم همین‌جور است.

طرح سؤال از رئیس جمهور اقتدار جمهوری اسلامی بود
بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت 07/06/1397
امّا جلسه‌ی دیروز مجلس، به نظر من نمایش اقتدار جمهوری اسلامی بود. خدا خیر بدهد به آقای رئیس‌جمهور
و به قوّه‌ی مقنّنه که مشترکاً نمایش اقتدار و ثبات جمهوری اسلامی را دیروز دادند؛ این خیلی نکته‌ی مهمّی است. نمایندگان مجلس سؤال می کنند از رئیس‌جمهوری که با بیش از ۲۳ میلیون رأی انتخاب شده و رئیس‌جمهور بدون اِبا و امتناع می رود و با خونسردی سؤال ها را می‌شنود، بعد با متانت اینها را جواب می دهد؛ اینها خیلی علامت های خوبی است. اینکه ما می گوییم مردم‌سالاری دینی در کشور، یعنی این؛ یعنی اینکه وظایفشان را عمل می کنند، آشفته نمی شوند، سؤال جواب می کنند، حرف می زنند، به هم نمی پرند؛ اینها خیلی مهم است؛ این اتّفاق دیروز افتاد. اگر چنانچه فرض کنید دیروز یک نفر از نمایندگان، لحن نامناسبی به کار می بُرد، یا آقای رئیس‌جمهور در برخورد با مجلس یک لحن نامناسب داشت ، این چقدر بد بود، این چقدر به ضرر جمهوری اسلامی بود! ‌ نخیر، آنها محترمانه سؤال کردند، آقای رئیس‌جمهور هم با متانت،‌ با خونسردی جواب داد. حالا البتّه بین خواسته‌های آنها و توقّعات و انتظارات آنها و واقعیّت هایی که وجود دارد، یک فاصله‌ای وجود دارد، یک شکافی وجود دارد و در این تردیدی نیست که این شکاف باید پُر بشود، امّا این اشکالی ندارد، مهم این است که آنچه اتّفاق افتاد، به‌نظر من یک نمایش باشکوهی بود از قدرت جمهوری اسلامی، از ثبات جمهوری اسلامی، از اعتمادبه‌نفسِ مسئولین در جمهوری اسلامی؛ مجلس یک‌جور اعتمادبه‌‌نفس نشان داد، رئیس‌جمهور و دولت یک‌جور اعتمادبه‌نفس نشان داد؛ این به نظر من بسیار چیز خوبی بود.
البتّه دشمن غیر از این را می خواهد؛ دشمن سعی می کند قضیّه را جور دیگری وانمود کند امّا حقیقت قضیّه این چیزی است که من گفتم و این را دیگران می‌بینند و‌ می فهمند؛ و داخل کشور هم همین‌جور، مردم می‌بینند نه، هیچ چیزی به هم نخورد، مشکلی به وجود نیامد و رفتند با متانت و با احترام متقابل سؤال کردند، جواب دادند و برگشتند آمدند. این به نظر من جلسه‌ی بسیار خوبی بود و قوّه‌ی مجریه و قوّه‌ی مقنّنه مشترکاً یک کار بزرگی را انجام دادند؛ این، هم رئیس‌جمهور را تقویت می کند،‌ هم مجلس را تقویت می کند، هم ان‌شاءالله زمینه‌ای برای همکاری‌های بیشتر و نزدیک شدن نظرات و واقعیّت ها به یکدیگر خواهد بود.
البتّه خب باید این توصیه‌هایی که امروز ما کردیم و مطالبی که گفته شده، مورد توجّه قرار بگیرد و پیشرفت کنیم، از جمله همین چیزی که مکرّر هم گفته شده و گفته می شود که یک جمع فعّال کمربسته‌ی بانشاطی مسئول بشوند که این معضلات مهم را یکی پس از دیگری حل کنند و ان‌شاءالله پیش بروند.


انتقاد باید حق مطلب را اداکند و باعث وهم جامعه نشود
بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری 15/06/1397
بله، انتقاد اشکالی ندارد، بلکه لازم است؛ انتقاد برای اصلاح لازم است، انتقاد یک عمل دوستانه است، عمل خصمانه نیست؛ وقتی شما انتقاد می کنید یک عمل دوستانه است؛ همین«اَلمُؤمِنُ مِرآةُ المُؤمِن»، یعنی آنچه را در طرف مقابل وجود دارد که عیب در او است و مورد انتقاد شما است، شما آن را درمی‌آورید، به او می گویید، این بسیار کار خوبی است؛ انتقاد باید انجام بگیرد. گاهی اوقات انتقاد بایستی عمومی هم باشد؛ ما همیشه معتقد نیستیم که انتقاد بایستی درِگوشی باشد؛ نه، گاهی هم باید عمومی باشد، امّا اینکه ما به نحوی انتقاد بکنیم که آن شنونده‌ی انتقاد به تعبیر رایج بندِ دلش پاره بشود و بگوید «دیگر همه چیز از دست رفت، پدرمان درآمد»، این‌جوری نباید انتقاد بکنیم؛ ما گاهی اوقات اشتباه می کنیم در کیفیّت انتقاد کردن و این‌جوری کار می کنیم. این دستگاه‌هایی هم که مورد انتقاد قرار می گیرند، خب کارهای خوب هم دارند، آن کارهای خوب را هم باید گفت. بنده چند روز پیش از این در یک جلسه‌ای که با آقایان داشتیم، به آقایان دولتی‌ها گفتم که کارهای مثبت را باید دید، کارهای منفی را هم باید دید؛ این‌جور نباشد که ما همه‌ی کارهای منفی را ببینیم. دولت، هم کارهای مثبت دارد، هم مشکلاتی دارد؛ مجلس همین‌جور، قوّه‌ی قضائیّه همین‌جور، دستگاه‌های گوناگون همین‌جور؛ همه‌مان این‌جور هستیم که یک چیزهای مثبتی داریم؛ خَلَطوا عَمَلًا صالِحًا وَ ءاخَرَ سَیِّـئًا عَسَی اللهُ اَن یَتوبَ عَلَیهِم، این خَلط عمل صالح و سیّئه، یک چیزی است که در همه وجود دارد، در همه‌جا وجود دارد. ما اگر عمل سیّئه را ذکر می کنیم، عمل صالح را هم ذکر کنیم؛ این موجب می شود که مردم، هم متوجّه بشوند که اینجا اشکال دارد، هم این موجب نشود که بکلّی مأیوس بشوند و بگویند «آقا! همه چیز از دست رفت»؛ این طور نباید باشد. کارهای خوب هست، کارهای بد هم هست؛ همه را باید انسان ببیند و بگوید. آن آیه‌ی شریفه می گوید : یا اَیُّهَا الَّذینَ ءامَنُوا اِتَّقُوا اللهَ وَ قولوا قَولًا سَدیدًا * یُصلِح لَکُم اَعمالَکُم وَ یَغفِرلَکُم ذُنوبَکُم، اگر چنانچه بخواهیم قول سدید داشته باشیم(قول سدید یعنی قول با پشتوانه)باید این‌جوری حرکت بکنیم، این‌جوری باید عمل بکنیم. لَولا یَنهاهُمُ الرَّبانِیّونَ وَ الاَحبارُ عَن قَولِهِمُ الاِثمَ وَ اَکلِهِمُ السُّحت، این دو نکته‌ی مهم در این آیه این است که قرآن نهیب می زند که چرا احبار و رهبّانیّون، اینها را از این دو چیز منع نکردند که از این دو چیز یکی‌شان «قَولِهِمُ الاِثم» است، یعنی حرف دروغ، حرف غلط، حرف نسنجیده، قولِ بغیرعلم؛ یکی هم «اَکلِهِمُ السُّحت» که همین مسائل اقتصادی است، روابط اقتصادی ناسالم، همین فسادها و مفسدین و امثال اینها هر دوی اینها را بایستی بکلّی علاج کرد.

تشر(نقد) به دولت در معرض عام ضررهای بزرگی دارد
بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری 15/06/1397
حالا به بنده گاهی می گویند شما چرا به دولت تشر نمی زنید؛ مرادشان لابد تشر در معرض عام است، وَالّا از جلسات خصوصی ما که خبر ندارند! بنده اقلّاً ده برابر آن مقداری که در رسانه‌ها بعضی جلسات ما منعکس می شود، جلسات دیگر داریم با مسئولین مختلف(نظامی، غیرنظامی، دولتی، قضائی و غیره) خب از آنها که مطّلع نیستند، دلشان می خواهد که بنده در معرض عام تشر بزنم. خب فایده‌ی این تشر چیست؟ فایده‌ی این تشر این است که دلِ شما خنک می شود، همین! یعنی بیش از این فایده‌ای ندارد؛ امّا ضررهای بزرگی دارد؛ این ضررها را باید بسنجید. دعوا کردن راه اصلاح نیست، همچنان‌که ایجاد تشکیلات موازی با دولت هم راه اصلاح نیست. اینکه آقای جنّتی فرمودند کار جهادی، کاملاً حرف درستی است؛ کار جهادی باید انجام بگیرد، امّا به‌وسیله‌ی چه‌کسی؟ به‌وسیله‌ی خود مسئولین؛ در مجاری قانونی باید این کار انجام بگیرد. بله، یک موردی ممکن است باشد که به مسئول دستگاه دولتی، قانون جواب ندهد، احتیاج باشد یک کار برخلاف قانون انجام بدهد، احتیاج باشد از ما اجازه بگیرد که ما حتماً همراهی و کمک خواهیم کرد؛ این مشکلی ندارد مثل کاری که رئیس محترم قوّه‌ی قضائیّه کردند امّا کار را باید خود مسئولین مربوطه انجام بدهند. کار موازی در کنار دستگاه دولتی کار موفّقی نیست؛ این تجربه‌ی قطعی این حقیر است در طول این سال ها. بله، بایست کار را جهادی انجام داد، منتها جهادی را چه‌کسی انجام بدهد؟ مسئولین مربوطه بایستی این را انجام بدهند.