1) دعا يعني اميد، که ملازمِ با اميد به اجابت است. اين اميد به اجابت، دلها را مُشعل ميکند و منوّر نگه ميدارد. به برکت دعا، جامعه بانشاط و اهل حرکت ميشود. 10/1/1369
2) دعا، وسيلهي مؤمن و ملجأ مضطر و رابطهي انسان ضعيف و جاهل با منبع فياض علم و قدرت است، و بشر بيرابطهي روحي با خدا و بدون عرض نياز به غني بالذات، در عرصهي زندگي سرگشته و درمانده و هدر رفته است. 1/10/1369
3) دعا كنيد، نافله بخوانيد، توجه پيدا كنيد، متذكر باشيد؛ در شبانهروز، يك ساعت را براي خودتان و خداي خودتان قرار بدهيد؛ از كارها و اشتغالات گوناگون، خودتان را بيرون بكشيد؛ با خدا و با اولياي خدا و با وليعصر(عجلّاللهتعاليفرجه و ارواحنافداه) مأنوس بشويد؛ با قرآن مأنوس باشيد و در آن تدبر بكنيد. 23/5/1370
4) پيش خدا تضرّع کنيد و همه چيز را با تضرّع، از خدا بخواهيد. اين بازوي قوي، اين اراده نيرومند و پولادين، با دعاست که کارايي پيدا خواهد کرد. 27/8/1371
5) يکي از سلاحهاي ما، دعاست؛ «لايملک الّا الدّعاء.» ما دعا را داريم؛ سلاح دعا را داريم؛ سلاح تضرّع را داريم و سلاح بکاء را داريم. ما از ترس، هيچ وقت گريه نميکنيم. از هيچکس و هيچ قدرتي در دنيا نميترسيم. اما بزرگترين افتخار براي يک انسان مؤمن اين است که در مقابل عظمت خداي خود، اشک بريزد؛ به حال خود گريه کند؛ بر گناهان خود و بر عمري که در گناه گذشته است، تأسّف بخورد. 27/8/1371
6) دعا موجب نشود کسي تنبلي کند. دعا موجب نشود که کسي از دانش و علم و ابزار مادّي و علّت و معلولِ طبيعي، دست بشويد؛ نه. دعا رقيب آنها نيست، بلکه در طول آنهاست. دعا، جور آورنده آنهاست. 28/11/1373
7) دعا در عين اينکه دلِ انسان را با خدا متّصل و جان آدمي را سرشار از صفا و معنويت ميکند، فکر و ذهن او را هم هدايت مينمايد. 29/7/1377
8) هرچه رابطه با خدا را مستحکمتر کنيم، توفيقات و هدايت الهي بيشتر و دلهاي ما روشنتر خواهد شد. 29/7/1377
9) آن وقتي که دعا استمرار پيدا کند، حتماً اقبال استجابت در اين دعا بيشتر است. 4/10/1377
10) دعا انسان را به خدا نزديک ميکند؛ معارف را در دل انسان ماندگار و مؤثّر ميکند؛ ايمان را قوي ميکند. 4/10/1377
11) در دعا، طلب کردن و خواستن از خداي متعال و حقيقتاً مطالبه کردن لازم است. اين دعا مستجاب ميشود. اگر عمل و تلاش در راه اهداف بزرگ، همراه اين دعا باشد، اقبال استجابت اين دعا واقعاً بيشتر است. آن وقتي که دعا استمرار پيدا کند، حتماً اقبال استجابت در اين دعا بيشتر است. اگر ديده شد که يک دعا چند بار تکرار گرديد و مستجاب نشد، نبايد مأيوس شد؛ بخصوص در مسائل بزرگ، بخصوص در مسائل مربوط به سرنوشت انسان و سرنوشت کشور و سرنوشت ملتها؛ چون گاهي طبيعت کارهاي بزرگ چنين است که تحقّقش زمان ميطلبد. 4/10/1377
12) در دعا، طلب کردن و خواستن از خداي متعال و حقيقتاً مطالبه کردن لازم است. 4/10/1377
13) نقش هدايت و کمک الهي را حتماً بايد در نظر داشت. گاهي شما براي انجام کاري خسته ميشويد، از خداي متعال نيرو ميخواهيد، خدا هم به شما نيرو ميدهد و راه ميافتيد. گاهي در يک انتخاب دچار مشکل ميشويد، از خداي متعال هدايت و دستگيري ميخواهيد، خدا هم شما را هدايت ميکند. يکي هم هست که در آن شرايط از خدا نيرو نميخواهد، نيرو هم گيرش نميآيد؛ از خدا هدايت نميخواهد، هدايت هم گيرش نميآيد. پروردگار عالم به ما فرموده است از من بخواهيد؛ هدايت بخواهيد، کمک بخواهيد، توفيق بخواهيد. اين است که من بخصوص به جوانها ميگويم رابطهي خود را با خدا مستحکم کنيد و نقش دعا و تضرع را بشناسيد. معناي دعا اين نيست که شما از خدا بخواهيد و بنشينيد و فکر نکنيد؛ نه، از خدا بخواهيد، تا وقتي حرکت ميکنيد، در حرکت، شما را کمک کند. از خدا بخواهيد، تا وقتي انتخاب ميکنيد، در انتخابِ درست، شما را کمک کند. از خدا بخواهيد، تا اگر صحنه، صحنهي دشواري است و قابل تشخيص نيست، در تشخيص به شما کمک کند. 17/4/1383
14) همهي عبادات، فرصت بازيابي خويشتنِ انسان هستند. انسانها بر اثر غفلت از خداي متعال - که روح هستي و حقيقت هستي است - از خودشان، از دلشان و از حقيقتشان غافل ميشوند؛ «نسواالله فانساهم انفسهم». امروز درد بزرگ بشريت اين است. انسانها با غفلت از خداي متعال، از خودشان هم غافل شدهاند. نيازهاي انسان، حقيقت انسان و اهداف خلقت انسان در ميان چرخ و پر دستگاههاي مادي بکلي از ياد رفته است. آنچه انسان را به خدا، و در سايهي توجه به خدا، به خود و حقيقت خود و نياز خود و دل خود متوجه ميکند، دعا و عبادت و تضرع است. 30/9/1383
15) روح دعا و نماز عبارت است از ارتباط با خدا، آشنا شدن با خدا، بهره بردن از معنويت، پاکيزه کردن و پيراستن روح، و پالايش کردن ذهن از وسوسهها. 19/2/1384
16) انسان با توجه به خدا و با حرف زدن با خداى متعال، فضايل اخلاقى را در خود تقويت مىكند؛ اين خاصيت قهرى و طبيعى انس با پروردگار است؛ بنابراين دعا مىشود پلكان عروج انسان به سمت كمالات. 29/7/1384
17) بزرگترين خسارتى كه افراد محروم از دعا مبتلاى به آن مىشوند، اين است كه ياد خدا از دل آنها مىرود. نسيان و غفلت از خداى متعال براى بشر بسيار خسارتبار است. 29/7/1384
18) بزرگترين فايدهى دعا، فايدهى نقد دعاست كه به خود شما دعاكننده مىرسد؛ يعنى ايجاد رابطه با خداى متعال و احساس محبت و شوق به تقرب به پروردگار عالم. اين، نقدترين دستاورد دعاست كه متعلق به خود شما دعاكننده است؛ بحث استجابت، بحث ديگرى است. 29/7/1384
19) حالت دعا و انابه چيزى نيست كه انسان هر وقت اراده كرد، براى او پيش بيايد. گاهى مىخواهيم، نمىشود؛ دنبال حال و توجه هستيم، دست نمىدهد؛ «ذلك بما قدّمت يداك». انسانى كه زمينهى توجه به خدا و رجوع الىاللَّه را در خودش بهوجود نياورده باشد، اينطور نيست كه هر وقت اراده كرد، بتواند درِ خانهى خدا برود. شما مىبينيد بعضى دلهاى پاك - غالباً جوانها - خيلى راحت مىتوانند ارتباط برقرار كنند؛ اما بعضى هرچه تلاش مىكنند، اين ارتباط برقرار نمىشود. كسانىكه فرصتى دارند و مىتوانند دل خودشان را نرم نگه دارند، قدر بدانند و رابطهى خود را با خدا حفظ كنند؛ تا هر وقت خواستند درِ خانهى خدا بروند، بتوانند. 29/7/1384
20) خصوصيت دعا اين است كه ايمان را در دل انسان مستقر و ثابت مىكند و خطر زوال ايمان با دعا و استمرار توجه به خداى متعال از بين مىرود. 29/7/1384
21) دستاورد دوم دعا، تقويت و استقرار ايمان در دل است. خصوصيت دعا اين است كه ايمان را در دل پايدار و مستقر مىكند. ايمانِ قابل زوال در مواجههى با حوادث عالم و سختىها، خوشىها، تنعمها و حالات گوناگون انسان، در خطر از بين رفتن است. 29/7/1384
22) دعا رذايل اخلاقى را از انسان مىزدايد؛ حرص و كبر و خودپرستى و دشمنى با بندگان خدا و ضعف نفس و جبن و بىصبرى را از انسان دور مىكند. 29/7/1384
23) دستاوردهاى دعا چيست؟ وقتى ما با خدا سخن مىگوييم، او را نزديك خود احساس مىكنيم، مخاطب خود مىدانيم و با او حرف مىزنيم، اين دستاوردها از جملهى فوايد و عوايد دعاست. زنده نگهداشتن ياد خدا در دل، غفلت را - كه مادر همهى انحرافها و كجىها و فسادهاى انسان، غفلت از خداست - مىزدايد. دعا غفلت را از دل انسان مىزدايد؛ انسان را به ياد خدا مىاندازد و ياد خدا را در دل زنده نگه مىدارد. 29/7/1384
24) دعا روح اخلاص را در انسان مىدمد. 29/7/1384
25) دعا عشق به خداى متعال را در دل زنده مىكند. مظهر همهى زيبايىها و خوبىها ذات اقدس پروردگار است. دعا و انس و تكلم با خداى متعال، اين محبت را در دل بهوجود مىآورد. 29/7/1384
26) دعا هميشه لازم است. حاجتهاى خودتان، حاجتهاى برادران مؤمن، حاجتهاى همهى مسلمين سطح جهان، مسائل عمومى كشور، رفع گرفتارىها، تسهيل پيشرفتهاى درخشان كشور و نظام جمهورى اسلامى را از خدا بخواهيد. 29/7/1384
27) دعا يعنى چه؟ يعنى با خداى متعال سخن گفتن؛ در واقع خدا را نزديك خود احساس كردن و حرف دل را با او در ميان گذاشتن. دعا يا درخواست است، يا تمجيد و تحميد است، يا اظهار محبت و ارادت است؛ همهى اينها دعاست. دعا يكى از مهمترين كارهاى يك بندهى مؤمن و يك انسان طالب صَلاح و نجات و نجاح است. دعا در تطهير روح چنين نقشى دارد. 29/7/1384
28) دعا، دميدن روح اميد در انسان است. دعا به انسان قدرت مقاومت در مقابل چالشهاى زندگى را مىدهد. هر كس در دوران زندگى خود با حوادثى مواجه مىشود و چالشهايى پيدا مىكند. دعا به انسان توانايى و قدرت مىدهد و انسان را در مقابل حوادث مستحكم مىكند؛ لذا در روايت از "دعا" تعبير شده است به سلاح. از نبى مكرم نقل شده است كه فرمود: «الا ادلّكم على سلاح ينجيكم من اعدائكم»؛ اسلحهيى را به شما معرفى كنم كه مايهى نجات شماست؛ تدعون ربّكم باللّيل و النّهار فانّ سلاح المؤمن الدعاء». در مواجههى با حوادث، توجه به خداى متعال، مثل سلاح برّندهيى در دست انسان مؤمن است. لذا در ميدان جنگ، پيغمبر مكرم اسلام همهى كارهاى لازم را انجام مىداد؛ سپاه را مىآراست، سربازان را به صف مىكرد، امكانات لازم را به آنها مىداد، توصيههاى لازم را به آنها مىكرد، اشراف فرماندهىِ خودش را اعمال مىكرد؛ اما در همان وقت هم وسط ميدان زانو مىزد، دست به دعا بلند مىكرد، تضرع مىكرد، با خداى متعال حرف مىزد و از او مىخواست. اين ارتباط با خدا، دل انسان را مستحكم مىكند. 29/7/1384
29) شرط مهم اجابت دعا اين است كه دعا به معناى حقيقى كلمه و با شرايط خود انجام بگيرد. اولين شرط دعا اين است كه با دلِ باطراوت و بىآلايش درخواست شود؛ مثل دل جوانها ...يكى ديگر از شرايط دعاى مستجاب اين است كه انسان دعا را با معرفت انجام دهد؛ يعنى بداند كه اين دعا و اين درخواست از كسى است كه قدرت دارد همهى آنچه را كه انسان مىخواهد، براى او انجام دهد؛ يعنى به اثر دعا باور داشته باشد. به امام صادق (عليهالصّلاةوالسّلام) عرض شد كه: «ندعوا فلا يستجاب لنا»؛ دعا مىكنيم، اما اثر اجابت را نمىبينيم؛ فرمود: «لأنّكم تدعون من لا تعرفونه»؛ بىمعرفت دعا مىكنيد. در روايتى دربارهى معرفت در دعا نقل شده است كه: «يعلمون أنّى اقدر على ان اعطيهم ما يسألونى»؛ به قدرت اجابت پروردگار باور داشته باشند. در دعا همت بلند داشته باشيد؛ درخواستهاى بزرگ بكنيد؛ سعادت دنيا و آخرت را بخواهيد و نگوييد اينها بزرگ است، اينها زياد است؛ نه، براى خداى متعال اينها چيزى نيست. عمده اين است كه شما به معناى حقيقى كلمه و با همين شرايط، طلب كنيد؛ خداى متعال اين طلب را اجابت خواهد كرد. گاهى هم انسان نمىداند كارى كه انجام گرفت، اجابت دعاى او بوده؛ خود انسان غافل است . يكى ديگر از شرايط دعا، اجتناب از گناه و توبه است... از خداى متعال بايد عذرخواهى و استغفار و طلب بخشش و توبه كنيم و به سوى خدا برگرديم. عزم ما بايد اين باشد كه از ما گناه سر نزند. گاهى انسان عزم مىكند و تصميم مىگيرد كه گناه نكند؛ بعد دچار غفلت و اشتباه مىشود و لغزش پيدا مىكند؛ باز همين گناه سراغ انسان مىآيد؛ بار ديگر بايد توبه و استغفار كند؛ منتها استغفار بايد جدى و حقيقى باشد. گناه نكردن بايد يك قصد واقعى و جدى باشد. دربارهى دعا و استجابت دعا در روايت دارد كه: «وليخرج من مظالم الناس»؛ انسان بايد از مظلمهى مردم خارج شود تا دعايش قبول شود. در روايت ديگر دارد كه خداى متعال به حضرت موسى خطاب فرمود: «يا موسى ادعنى بالقلب النقى واللسان الصادق». با دل پاك و زبان راستگو با خداى متعال حرف بزنيد و دعا كنيد؛ دعا قطعاً مستجاب خواهد شد. يكى ديگر از شرايط استجابت دعا، حضور قلب و خشوع است. همانطور كه عرض كرديم، معناى دعا اين است كه شما با خدا حرف بزنيد؛ خدا را در مقابل خود احساس كنيد و حاضر و ناظر بدانيد. 29/7/1384
30) عزيزان من! دعا كنيد. دعا مخصوص وقت گرفتارى نيست؛ هميشه بايد دعا كرد. بعضى خيال مىكنند وقتى گرفتارى و مصيبت و بلايى بود، بايد دعا كرد؛ نه، آن وقتى هم كه انسان در حال عادى زندگى مىكند، بايد دعا كند و رابطه را با خدا محفوظ نگه دارد. 29/7/1384
31) نكتهى آخر در باب دعا، دعاهاى مأثور است. دعاهايى كه از ائمه رسيده است، بهترين دعاهاست. اولاً خواستههايى در اين دعاها گنجانده شده است كه به ذهن امثال ماها اصلاً خطور نمىكند و انسان از زبان ائمه (عليهمالسّلام) آنها را از خدا طلب مىكند. در دعاى ابوحمزه و دعاى افتتاح و دعاى عرفه بهترين مطالبات و خواستهها براى انسان مطرح مىشود؛ كه اگر انسان اينها را از خدا بخواهد و بگيرد، مىتواند براى او سرمايه باشد. ثانياً در اين دعاها مايههاى خشوع و تضرع وجود دارد. مطلب، با زبان و لحن و بيانى ادا شده است كه دل را خاشع و نرم مىكند. با عبارات فصيح و بليغ، عشق و شيفتگى و شوق در اين دعاها موج مىزند. انسان بايد اين دعاها را قدر بداند و از آنها استفاده كند. 29/7/1384
32) يكى از دستاوردهاى دعا اين است كه حاجاتى كه انسان دارد، از خداى متعال مىخواهد و خدا آن حاجات را برآورده مىكند. البته همهى خواص دعا اين نيست؛ اين هم يكى در كنار بقيهى دستاوردهاى دعاست. فرمود: «اسألوا اللَّه من فضله»؛ از خداى متعال بخواهيد و نيازهاى خودتان را از او بطلبيد. در دعاى ابوحمزهى ثمالى از قول امام سجاد (عليهالسّلام) اينطور عرض مىشود: «و ليس من صفاتك يا سيّدى أن تأمر بالسّؤال و تمنع العطيّة و انت المنّان بالعطيّات على اهل مملكتك»؛ تو به بندگانِ خودت دستور بدهى كه از تو بخواهند، اما بنا داشته باشى كه خواستهى آنها را عملى نكنى؛ اين امكان ندارد. وقتى خداى متعال به من و شما امر مىكند كه از او بخواهيم و طلب كنيم، معنايش اين است كه خداى متعال تصميم دارد كه آنچه را مىخواهيم، به ما بدهد. لذا در روايت است كه: «ما كان اللَّه ليفتح لعبد الدّعاء فيغلق عنه باب الاجابة واللَّه اكرم من ذلك»؛ خداى متعال كريمتر از آن است كه باب دعا را باز كند، اما باب اجابت را ببندد. 29/7/1384
33) انس با خداى متعال و ذكر خداى متعال و استغفار و دعا خيلى تأثيرات معجزآسائى بر روى دل انسان دارد؛ دلهاى مرده را زنده ميكند. ۱۳۸۷/۰۶/۲۹
34) بهترين كلمات و بهترين خواستهها در همين دعاها و شبهاى ماه رمضان و شبهاى احياء و دعاى ابىحمزه و دعاهاى شبهاى قدر است. اگر كسى معانى اين دعاها را نميداند، با زبان خودتان دعا كنيد؛ خودتان با خدا حرف بزنيد. بين ما و خدا حجابى وجود ندارد؛ خداى متعال به ما نزديك است؛ حرف ما را ميشنود. ۱۳۸۷/۰۶/۲۹
35) پرشورترين دعاها همين دعاهاى اميرالمؤمنين است. البته ادعيهى رسيدهى از معصومين (عليهمالسّلام) همه پرمغز، پرمضمون از لحاظ سوز و گداز عاشقانه و عارفانه است و غالباً در حد عالى، منتها جزو بهترينها يا شايد بهترينها، اين دعاهائى است كه از اميرالمؤمنين (عليه الصّلاة و السّلام) رسيده است. همين دعاى كميل يا دعاى صباح يا دعاى مناجات شعبانيه، كه من از امام (رضوان اللَّه عليه) يك وقتى پرسيدم كه در بين اين دعاها شما بيشتر به كدام علاقه داريد، ايشان گفتند دعاى كميل و مناجات شعبانيه. ۱۳۸۷/۰۶/۲۹
36) دعا، خواندنِ خداست.
21/7/1385
37) دعا، مظهر بندگىِ در مقابل خداوند و براى تقويت روح عبوديت در انسان است، و اين روح عبوديت و احساس بندگى در مقابل خداوند، همان چيزى است كه انبياى الهى از اول تا آخر، تربيت و تلاششان متوجهِ اين نقطه بوده است كه روح عبوديت را در انسان زنده كنند. سرچشمهى همهى فضائل انسانى و كارهاى خيرى كه انسان ممكن است انجام بدهد - چه در حوزهى شخصى، چه در حوزهى اجتماعى و عمومى - همين احساس عبوديت در مقابل خداست. نقطهى مقابل اين احساس عبوديت، خودبينى و خودخواهى و خودپرستى است؛ منيّت است. اين منيّت است كه در انسان، منشأ همهى آفات اخلاقى و عوارض و نتايج عملى آنهاست. 21/7/1385
38) قدر دعا را بدانيد 21/7/1385
39) لذا دعا، يك نعمت است و فرصت دعا كردن، يك نعمت است. 21/7/1385
40) مغز هر عبادتى، دعاست. عبادات براى همين است كه بتواند انسان را در مقابل خداى متعال خاشع و دلش را نيز مطيع و تسليم كند. اين اطاعت و خشوع در مقابل خداوند هم از نوع تواضع و خشوع و خضوع انسانها در مقابل يكديگر نيست؛ بلكه به معناى خشوع و خضوع در مقابل خير مطلق، جمال مطلق، حُسن مطلق و فضل مطلق اوست 21/7/1385